Ubóstwo skrajne uparcie się trzyma. Nie może przebić bariery

Ubóstwo skrajne jak i sfera niedostatku zostały w Polsce zauważalnie ograniczone po 2016 roku. Niestety istnieje pewna granica, której ubóstwo skrajne nie ma zamiaru przekroczyć. Jest to próg 4% populacji. Od wielu lat poziom ubóstwa skrajnego balansuje nad tą wartością. Czy jest możliwe, aby rozsądna polityka socjalna przebiła się przez ten mur?

• W 2022 roku minimum egzystencji i minimum socjalne w latach 2021 i 2022 dla 1- osobowego gospodarstwa pracowniczego zostało ustalone kolejno na 775 i 1 488 złotych miesięcznie
• W roku 2022 zasięg ubóstwa skrajnego i sfery niedostatku wśród osób w gospodarstwach domowych wyniósł odpowiednio około 5% i 41%
• Czynnikami sprzyjającymi doświadczaniu niedostatku, które utrzymują się przez wiele lat są: niskie wykształcenie, niepełnosprawność, wielodzietność oraz młody wiek

Ubóstwo skrajne — definicja

Szacunkowe wartości minimum egzystencji i minimum socjalnego mają na celu przedstawienie modeli zaspokajania potrzeb gospodarstw domowych. Minimum egzystencji określa poziom zadowolenia potrzeb konsumpcyjnych, poniżej którego pojawiają się realne zagrożenia życia i psychofizycznego rozwoju jednostki. Czyli takie, których nie można przekładać na przyszłość. Oznacza to, że ta kategoria stanowi swoisty próg ubóstwa, wykorzystywany przez GUS do identyfikacji zakresu ubóstwa skrajnego.

Zobacz także: Ubóstwo w Polsce spada. Pandemia, wojna i inflacja to za mało

Natomiast w koszyku minimum socjalnego uwzględniane są dobra i usługi, które służą nie tylko zaspokojeniu podstawowych potrzeb egzystencjalnych, lecz także towary i usługi niezbędne do wykonywania pracy, edukacji, utrzymywania więzi rodzinnych i kontaktów społecznych. A także do skromnego uczestnictwa w kulturze. Zakłada się, że wydatki na poziomie minimum socjalnego mają umożliwić „minimalnie godziwy poziom życia”. W związku z tym, minimum socjalne nie powinno być traktowane jako próg ubóstwa, ale raczej jako granica określająca obszar niedostatków, poniżej którego występuje deprywacja potrzeb.

Koszyk minimum egzystencji nie uwzględnia takich elementów jak edukacja, kultura i rekreacja, a także transport i łączność. Wartość całości koszyka minimum socjalnego jest około dwukrotnie wyższa, ponieważ obejmuje on szerszy zakres dóbr w porównaniu z koszykiem minimum egzystencji. W szczególności, koszty żywności oraz wydatki związane z utrzymaniem mieszkania i zużyciem energii mają większy udział w koszyku minimum egzystencji.

W 2022 roku minimum egzystencji i minimum socjalne w latach 2021 i 2022 dla 1- osobowego gospodarstwa pracowniczego zostało ustalone kolejno na 775 i 1 488 złotych miesięcznie.

W analizach dotyczących sfery niedostatku jako miarę dobrobytu ekonomicznego gospodarstwa domowego przyjęto poziom wydatków. Gospodarstwo domowe uznaje się za znajdujące się w sferze niedostatku, jeżeli poziom jego wydatków jest niższy niż wartość graniczna sfery niedostatku.

Ubóstwo skrajne a sfera niedostatku

Do określenia tej granicy wykorzystuje się poziom minimum socjalnego, obliczony dla gospodarstwa jednoosobowego. W przypadku gospodarstw domowych wieloosobowych wartość ta jest mnożona przez liczbę „osób ekwiwalentnych”. Przyjęcie tej reguły powoduje, że wartość granicy sfery niedostatku różni się od poziomu minimum socjalnego dla konkretnego typu gospodarstwa.

W roku 2022 zasięg ubóstwa skrajnego i sfery niedostatku wśród osób w gospodarstwach domowych wyniósł odpowiednio około 5% i 41%. Generalnie, te same czynniki, które sprzyjają zwiększeniu ryzyka ubóstwa, w tym ubóstwa skrajnego, również powodują zwiększenie prawdopodobieństwa znalezienia się w sferze niedostatku. W związku z tym zmiana wskaźników sfery niedostatku i ubóstwa skrajnego w latach 2010–2022 był podobny. Zasięg ubóstwa skrajnego w latach 2010–2015 wynosił około 6–7%, natomiast od 2016 do 2022 roku utrzymywał się na poziomie około 4–5%.

Zobacz także: Odpowiedzialna logistyka – QSL Polska na rzecz środowiska i potrzebujących

Z kolei zasięgi sfery niedostatku w okresie 2010–2022 znajdował się w przedziale od 38,7% do 44,7%. W latach 2010–2013 obserwujemy wzrosty sfery niedostatku z około 41% do 45%. Natomiast od 2014 do 2017 roku Zauważalny jest spadek. W kolejnych latach sfera niedostatku podlegała wahaniom między 39% a około 42%, osiągając w 2022 roku poziom około 41%.

Warto zauważyć istotne zmiany w latach 2015–2016. Wtedy nastąpił wyraźny spadek r/r zarówno zasięgu ubóstwa skrajnego, jak i sfery niedostatku. Zwłaszcza wśród osób w wieku 0–17 lat. Z 6,5% do niecałych 5% dla ubóstwa skrajnego i z około 51% do nieco poniżej 46% dla sfery niedostatku. Podobne spadki zanotowano także wśród mieszkańców wsi. Odpowiednio: z ponad 11% do 8% dla ubóstwa skrajnego i z 56,5% do nieco poniżej 53% dla sfery niedostatku. Te zmiany znalazły odzwierciedlenie w ogólnym spadku ubóstwa skrajnego i niedostatku w całej badanej populacji. Bez wątpienia, w dużej mierze te spadki można przypisać wprowadzeniu Programu „Rodzina 500 Plus”.

Zasięg ubóstwa skrajnego i sfery niedostatku

Sytuacja materialna gospodarstw domowych w 2022 roku uległa pogorszeniu. Głównie z powodu wzrostu inflacji. Wzrost cen objął dobra i usługi uwzględniane w koszykach minimum egzystencji i minimum socjalnego. Dlatego skorygowano progi tych wskaźników. Zasięg sfery niedostatku wyniósł około 41%, a to oznacza spadek o około 2 p.p. rok do roku. Z kolei ubóstwo skrajne względem całej populacji utrzymał się na tym samym poziomie co w roku 2021, wynosząc około 5%.

Warto podkreślić, że wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych nie natychmiast przekłada się na wzrost zasięgów ubóstwa i niedostatku. Gospodarstwa domowe mogą w trudnych czasach korzystać z różnych źródeł, takich jak oszczędności czy też inne środki ochronne, które częściowo łagodzą negatywne skutki inflacji.

Zobacz także: Zasięg ubóstwa w Polsce. Chcesz nie być biedny? Ucz się i mieszkaj w mieście

Osoby doświadczające niedostatku najczęściej należą do tych samych grup ludności, które często doświadczają ubóstwa. Jednocześnie grupy rzadziej doświadczające ubóstwa skrajnego również rzadziej doświadczają niedostatku. Czynnikami sprzyjającymi doświadczaniu niedostatku, które utrzymują się przez wiele lat są:

• niskie wykształcenie
• niepełnosprawność
• wielodzietność
• młody wiek

Poza tym na liście są również osoby z gospodarstw rolniczych, gospodarstw domowych, gdzie głównym źródłem dochodu są niezarobkowe źródła inne niż emerytura lub renta, a także te, gdzie głównym źródłem dochodu jest renta. Cechy różnicujące niedostatek o charakterze terytorialnym, podobnie jak w przypadku ubóstwa, obejmują przede wszystkim zamieszkiwanie na wsi oraz w mniejszych miastach. Potwierdzają to dane pochodzące z Badania Budżetów Gospodarstw Domowych.

Ekonomiści PKO BP: PKB Polski w 2024 r. wzrośnie o niemal 4%