Dziecko bez małżeństwa. Polska zachodnia ma do tego inne podejście niż wschodnia [MAPA]

Już co czwarte dziecko w Polsce rodzi się poza małżeństwem. Liberalizacja życia w tym zakresie sukcesywnie postępuje od 30 lat. Urodzenia pozamałżeńskie w Polsce wyraźnie wskazują, jak stopniowo Polacy odchodzą od tradycyjnego modelu rodziny. Dzieje się to jednak w różnym tempie w zależności od województwa. W których regionach Polski kobiety najczęściej zachodzą w ciążę poza związkiem formalnym?

• 28,1 proc. dzieci w Polsce urodziło się w 2022 r. w związkach nieformalnych.
• Coraz częściej na dziecko bez małżeństwa decydują się młode kobiety.
• W ciągu 30 lat odsetek urodzeń pozamałżeńskich w Polsce wzrósł o 20,2 pkt proc.

Urodzenia pozamałżeńskie w Polsce

Urodzenia pozamałżeńskie w Polsce to z roku na rok coraz częściej występujące zjawisko. Od upadku komunizmu drastycznie wzrósł odsetek dzieci, które urodziły się poza formalnymi związkami. Z danych GUS wynika, że w 1990 r. jedynie 6,2 proc. dzieci przyszło na świat w nieformalnej rodzinie. W 2000 r. odsetek ten wzrósł do 12,4 proc., w 2010 r. do 20,6 proc. Rok 2022 był jednak pod tym względem rekordowy, bo 28,1 proc. żywych urodzeń dokonały Polki znajdujące się poza związkiem małżeńskim. Oznacza to, że prawie 86 tys. dzieci przyszło na świat w rodzinach, w których rodzice nie mają małżeństwa.

Chociaż Polska pod względem urodzeń pozamałżeńskich „goni” Unię Europejską, to jednak nadal daleko nam do powszechnego modelu dla wspólnoty. Już w 2000 r. w 27 krajach należących dziś do UE odsetek urodzeń żywych poza małżeństwem wynosił 25,4 proc. (dane Eurostatu). W 2021 r. było to już aż 41,9 proc. 

Zobacz też: Bezdzietna Polka to bogata bizneswoman z pieskiem? Jest wręcz przeciwnie!

Co drugie dziecko w Lubuskiem rodzi się poza małżeństwem

Zróżnicowanie przestrzenne urodzeń pozamałżeńskich w Polsce jest wyraźnie widoczne i nie zmienia się znacząco na przestrzeni lat. Widać podział na województwa Polski wschodniej, gdzie kobiety częściej rodzą, będąc w małżeństwach oraz województwa północno-zachodnie (a dokładniej rzecz biorąc Ziemie Odzyskane), w których Polki rodzą, nie zawierając małżeństwa. 

Zdecydowanym rekordzistą pod względem urodzeń pozamałżeńskich jest województwo lubuskie. Aż 47 proc. dzieci w 2022 r. narodziło się tutaj w związkach nieformalnych. Na drugim miejscu znalazło się woj. zachodnio-pomorskie (45 proc.), dalej warmińsko-mazurskie (39 proc.) oraz dolnośląskie (37 proc.).

Z kolei najmniej urodzeń pozamałżeńskich odnotowano w województwach: podkarpackim (15 proc.), małopolskim (17 proc.), podlaskim (19 proc.) oraz lubelskim (21 proc.). 

Widać zatem dosyć wyraźny podział na Polskę wschodnią oraz zachodnią, co jest związane z aspektem kulturowym i prawdopodobnie odmiennym dominującym światopoglądem. Mieszkańcy Polski wschodniej są bardziej przywiązani do tradycyjnego modelu rodziny, podczas gdy idee lewicowe dominują wśród Polaków mieszkających bliżej zachodniej granicy.

Małżeństwo odchodzi do lamusa?

Najczęściej dzieci w związkach nieformalnych rodzą kobiety najmłodsze. Z racji tego, że Polki rodzą coraz mniej dzieci, a jeśli już się na nie decydują, to w coraz późniejszym wieku, można by było postawić hipotezę, że odsetek urodzeń pozamałżeńskich będzie w najbliższych latach spadał. Tak też zrobił prof. Piotr Szukalski w 2020 r., pisząc w swoim artykule:

Patrząc z tej perspektywy, w nadchodzących latach należy oczekiwać co najmniej spowolnienia wzrostu udziału urodzeń pozamałżeńskich, a być może i jego zastopowania, pod wpływem czynnika strukturalnego – spadku udziału matek młodych, a wzrostu frakcji tych starszych, o niższej skłonności do wydawania dzieci poza zalegalizowanym związkiem.

Tymczasem od 2019 r. (ostatni rok analizowany przez prof. Szukalskiego) udział urodzeń pozamałżeńskich w Polsce nadal rośnie i jeszcze nigdy nie był tak wysoki. A odpowiadają za to głównie… matki młode. W poniższej tabeli widać, że to udział kobiet w wieku 24 lat i poniżej rodzących dzieci w związkach nieformalnych był wyraźnie większy, niż miało to miejsce w poprzednich latach.

Tabela: Udział urodzeń pozamałżeńskich w Polsce według grup wieku rodzicielek w latach 2016, 2019, 2022

Źródło: opracowanie własne na podstawie Szukalski (2020) oraz GUS (2023)

To jeden z dowodów na to, że postępuje liberalizacja życia w tym zakresie. Nowe pokolenie matek coraz niższą wagę przywiązuje do tego, by zdecydować się na dziecko dopiero po zawarciu małżeństwa.

Zobacz też: Nie lubisz dzieci w samolocie? Ten przewoźnik ma rozwiązanie!

Urodzenia pozamałżeńskie w Polsce wskazują na odchodzenie od tradycyjnego modelu rodziny

Po upadku komunizmu w Polsce postępuje proces deinstytucjonalizacji rodziny. Ma na to wpływ szereg czynników, w szczególności kulturowych, ale też finansowych czy religijnych. Następuje laicyzacja społeczeństwa, Polacy coraz później opuszczają domy rodzinne, spada także zainteresowanie posiadaniem potomstwa. Młodzi coraz bardziej cenią sobie samorozwój, autonomię, mniejszą wagę przywiązują do stosowania się do norm i zasad. 

Jeśli w ogóle decydują się na małżeństwo, to w coraz późniejszym wieku. Jak pisze analityk PIE Krzysztof Kutwa w raporcie Odroczona Dorosłość: 

Od 1993 r. do 2020 r. zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn średni wiek zawarcia pierwszego małżeństwa w Polsce wzrósł o blisko 5 lat. Pod względem przeciętnego wieku zawarcia małżeństwa mężczyźni w Polsce na tle pozostałych krajów UE-27 należą do najmłodszych – 30,2 lata. W przypadku kobiet średni wiek w Polsce to 27,9 lat i niższy jest tylko w Rumunii (27,3 lat).

Źródła:

Główny Urząd Statystyczny (2023). Rocznik Demograficzny 2023

Kutwa, K. (2023), Odroczona dorosłość?, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa.

Szukalski, P. (2020). Urodzenia pozamałżeńskie w Polsce – powrót do wzrostu czy zmiana trendu? Demografia i Gerontologia Społeczna – Biuletyn Informacyjny 2020, Nr 1

Urodzenia w Polsce – Polki rodzą najmniej w historii! [WYKRES]