Giganci zbożowi osiągają rekordowe zyski, podczas gdy 345 mln ludzi głoduje
Światowy system żywnościowy jest nieefektywny, skoro giganci zbożowi osiągają rekordowe zyski, podczas gdy 345 mln ludzi na świecie głoduje. Sprzedaż u czterech największych zbożowych handlowców wzrosła do poziomów gremialnych, nigdy wcześniej nienotowanych. W tym samym czasie wzrosła również liczba osób znajdujących się w skrajnym braku bezpieczeństwa żywnościowego. Czy istnieje rozwiązanie? Doraźne panaceum? Pomóc może podatek od zysków nadzwyczajnych, choć wielu środowiskom takie narzędzie się nie spodoba.
Kryzys żywnościowy na świecie
Dane Banku Światowego i FAO są porażające. Ponad 92% krajów o niskich i średnich dochodach zmaga się z wysoką inflacją żywności, a wiele z nich zmaga się z inflacją dwucyfrową. Z prognozy Banku Światowego wynika, że reorganizacja globalnych łańcuchów dostaw żywności pod wpływem wojny w Ukrainie podtrzyma wysokie indeksy cen żywności co najmniej do 2024 roku.
Poniższy wykres przedstawia indeks cen żywności FAO dla lat 2019-2022. Najpierw w efekcie gospodarczych skutków pandemii COVID-19 i załamanych łańcuchów dostaw, ceny żywności poszybowały w górę w 2021 roku. Następnie zaś wojna w Ukrainie, zablokowane porty i obopólne sankcje nasiliły szoki podażowe na rynku żywnościowym.
Wykres 1. indeks cen żywności FAO
Zobacz także: Rolnictwo w USA ma problem. Mamy koniec maja a zasiano dopiero połowę pszenicy
Globalne niedobory żywnościowe skutkują ruchami protekcjonistycznymi wśród eksporterów netto żywności. Od początku roku co najmniej 23 kraje wprowadziły 33 zakazy eksportu żywności, a co najmniej 7 wdrożyło 11 środków ograniczających eksport. Działania te mają na celu chronić krajowy rynek żywnościowy. Prowadzi to do załamania globalnego systemu żywnościowego. Według World Food Programme do końca czerwca 2022 roku liczba osób z poważnym brakiem bezpieczeństwa żywnościowego (zagrożenie życia) wzrosła do 345 milionów osób w 82 krajach. Co więcej, do września sytuacja najprawdopodobniej pogorszy się w kolejnych 20 krajach. Jest bardzo źle.
Szybkie sondaże telefoniczne przeprowadzone przez Bank Światowy w 85 krajach pokazują, że w ciągu pierwszych dwóch lat pandemii COVID-19 znaczna liczba osób kończy się pożywieniem lub ogranicza konsumpcję. Zmniejszone spożycie kalorii i upośledzone odżywianie zagrażają zmniejszeniu ubóstwa i zdrowiu oraz mogą mieć trwały wpływ na rozwój poznawczy małych dzieci – wskazuje Bank Światowy
Zobacz także: Pierwszy statek przewożący ukraińskie zboże dotarł do… Syrii
Rekordowe wyniki firm zbożowych
Tymczasem cztery największe firmy handlujące zbożem notuje rekordowe zyski: Archel-Daniels-Midland Company, Bunge, Cargill i Louis, znane powszechnie jako ABCD. Spółki razem kontrolują ok. 90% światowego rynku zboża. Poziom koncentracji rynku jest anormalnie wysoki. To wprost niebywałe, że na tak wrażliwym i ważnym rynku, mamy do czynienia z tak silną oligopolizacją. Cargill odnotował wzrost przychodów o 23% do rekordowych 165 mld dolarów w okresie czerwiec 2021 – maj 2022. Sprzedaż Bunge w drugim kwartale bieżącego roku wzrosła o 17% w ujęciu rocznym, natomiast zyski Louis Dreyfus w 2021 r. wzrosły o ponad 80% w porównaniu do roku poprzedniego. Z analizy organizacji pozarządowej, na którą powołuje się Guardian, wynika, że firma Archers-Daniels-Midland zwiększyła marżę do 4,46% w pierwszym kw. 2022 roku, natomiast marża firmy Cargill wzrosła z 2,5% w 2021 r. do 3,2% w bieżącym roku.
Nie zgadza się z tym jednak John Rogers, analityk agencji ratingowej Moody’s.
Nie sądzę, że są [spółki ABCD] w zmowie dla ogromnych zysków. Nie sądzę, że zachowują się niemoralnie – nie podnoszą cen celowo – wkazuje Rogers na łamach the Guardian
Zobacz także: Ukraińskie rolnictwo zaspokoi potrzeby Ukrainy. Gorzej będzie z importerami żywności
Z jednej strony silna oligopolizacja rynku zbożowego, rekordowe wyniki sprzedażowe firm obfitujące w wysokie zyski, podnoszenie marż, a z drugiej strony światowy kryzys żywnościowy, w wyniku którego już 345 mln osób jest narażonych na utratę życia. Mówimy tu o aberracji, którą należy przerwać.
Podatek od zysków nadzwyczajnych
Jak przywrócić równowagę na rynku żywności? Jak pomóc najbiedniejszym? Chyba można zgodzić się bez podziału na poglądy ideologiczne, że globalny rynek zbożowy w ten sposób funkcjonować nie może. Zmiana struktury rynku i demonopolizacja to jednak proces długotrwały, a bodźce w celu dostarczenia większych racji żywności i działań na rzecz zwalczania kryzysu żywnościowego potrzebne są na teraz. Choć z pewnością dla pewnych środowisk pomysł ten się nie spodoba, to podatek od zysków nadzwyczajnych (x procent od nadwyżki zysków) spółek zbożowych i redystrybucja kapitału z takiej daniny do państw znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji żywnościowej jest obecnie najlepszym narzędziem. W tym celu istnieje potrzeba międzynarodowego dialogu i porozumienia na szczeblach ponadpaństwowych. Spośród spółek ABCD, trzy korporacje mają swoje siedziby w USA, natomiast jedna we Francji. Decydenci polityczni zapewne dostrzegają ten problem. Czy coś z tym zrobią? Pytanie zostawiam otwarte.
W organizacjach pozarządowych coś zaczyna się dziać. Międzynarodowa organizacja humanitarna Oxfam zaapelowała do wprowadzenia windfall tax w celu stworzenia „zrównoważonego systemu żywnościowego”.
Kryzys żywnościowy, z którym mamy do czynienia, jest niezwykle poważny i prawdopodobnie bezprecedensowy. Nie ma wystarczających funduszy, aby zająć się natychmiastowym ratowaniem życia, które jest wymagane, ale także w dłuższej perspektywie, aby zająć się podstawowymi przyczynami. Jeśli nie będziemy działać szybko, będzie to trwało i osiągnie naprawdę katastrofalny poziom – wskazuje Gabriela Bucher, szef Oxfam
Pod tym stanowiskiem podpisuje się obiema rękami.
