FinansePolska

Podatki progresywne w Polsce nigdy nie miały tylu wrogów

Jednocześnie zdecydowana większość społeczeństwa opowiada się za pełnieniem przez państwo funkcji opiekuńczych

Podatki progresywne w Polsce nigdy nie miały tylu wrogów. Z badania CBOS wynika, że coraz mniej Polaków wyraża poparcie dla progresji podatkowej. Jednocześnie zdecydowana większość społeczeństwa opowiada się za pełnieniem przez państwo funkcji opiekuńczych. 

Czy system podatkowy w Polsce jest progresywny?

Na początku kilka faktów, danych i wyjaśnień. Czym w ogóle jest progresja podatkowa i kiedy system podatkowy możemy nazwać progresywnym? Po pierwsze progresja podatkowa występuje, gdy obciążenie podatkowo-składkowe rośnie wraz ze wzrostem dochodu podlegającego opodatkowaniu. Osoby o niskich dochodach płacą niższą stawkę podatku, zaś osoby o wyższych dochodach płacą stawkę wyższą. Po drugie, system podatkowy jest progresywny, gdy obciążenie podatkowo-składkowe (PIT, składki ZUS i NFZ) jest tym większe, im więcej zarabia dany podatnik. Czy system podatkowy w Polsce obecnie jest progresywny? Nie wiemy.

Największą i najbardziej miarodajną bazą danych podatkowych dysponuje Ministerstwo Finansów, które cyklicznie publikuje raporty dotyczące systemu podatkowego. Rok temu opublikowano raport pt. Wybrane aspekty systemu podatkowo-składkowego na podstawie danych administracyjnych 2018, natomiast w br. opublikowano raport pt. Wsparcie finansowe dla rodzin w Polsce – wybrane zagadnienia na podstawie danych administracyjnych 2018. Jak można zauważyć w tytułach obu dokumentów, raporty opracowane zostały na podstawie danych z 2018 roku, choć wnioski są reprezentatywne aż do 2022 roku, ponieważ dopiero wtedy zaszły istotne zmiany w systemie podatkowym w związku z wejściem w życie Polskiego Ładu.

Zobacz też: Intercity łączy lubelskie i poznańskie koziołki. Pojedzie nowy skład

Czy możemy stwierdzić, że system podatkowy do 2022 roku pozostawał progresywny? Nie. Co więcej, cechował się regresywnością. Jak pokazuje poniższy wykres obciążenie podatkowo-składkowe liczone jako udział podatków i składek w dochodzie brutto w początkowym etapie minimalnie rośnie, po czym silnie spada wraz ze wzrostem dochodów. najbiedniejszych obciążenie dochodu brutto (przed opodatkowaniem) dochodzi aż do 60%, natomiast wśród nielicznych najbogatszych obciążenie w swoich minimach mieści się w okolicach 22-23%. Najbiedniejsi byli niemal trzykrotnie bardziej obciążeni podatkami i składkami, niż najbogatsi. To ewenement na tle krajów wysoko rozwiniętych.

Źródło: Ministerstwo Finansów (2022). Wybrane aspekty systemu podatkowo-składkowego na podstawie danych administracyjnych 2018

W konsekwencji, regresywny system podatkowo-składkowy zwiększał nierówności. Zauważmy, że udział 1% najbogatszych w dochodach rośnie z 14,6% przed opodatkowaniem i oskładkowaniem (dochód brutto) do 16,8% po opodatkowaniu i oskładkowaniu (dochód netto bez transferów) (+2,2 pkt proc.). Dla 10% najbogatszych jest to odpowiednio 19,3% (netto) i 21,7% (brutto) (+2,4 pkt proc.). Jednocześnie dla mediany rozkładu dochodów (50% najbogatszych) jest to 82,9% i 83,3% (+0,4 pkt proc.). Zatem, po uwzględnieniu opłacanych podatków i składek udział górnego percentyla (1% najbogatszych) i decyla (10% najbogatszych) w dochodach rośnie szybciej, niż udział mediany. Warto podkreślić, że składki na ZUS i NFZ podwyższały indeks Giniego (czyli nierówności), podczas gdy PIT wskaźnik ten obniżał.

Źródło: Analizy Pekao, Twitter/X

Powyższy wykres pokazuje, że instrumenty fiskalne takie jak świadczenie rodzinne „500 plus”, ulga na dziecko i inne transfery obniżały nierówności. W rezultacie, obciążenie podatkowo-składkowe netto (czyli po uwzględnieniu transferów) jest silnie ujemne dla najbiedniejszych, rośnie do 20-30% (w zależności od rodzaju umowy) przy ok. 40 tys. zł dochodu brutto na człona rodziny i pozostaje stałe niezależnie od dochodu w przypadku umowy o pracę, nieznacznie rośnie dla umowy cywilnoprawnej oraz spada dla działalności gospodarczej.

Źródło: Ministerstwo Finansów (2023): Wsparcie finansowe dla rodzin w Polsce – wybrane zagadnienia na podstawie danych administracyjnych 2018

Zobacz też: MFW: Bliski Wschód potrzebuje progresji podatkowej!

Tak czy inaczej, transfery socjalne obniżają nierówności dochodowe (wykres poniżej). Dochód netto po transferach rodzinnych w stosunku do dochodu brutto zwiększa się dla najniższych grup kwintylowych (najbiedniejsi) i zmniejsza się dla najwyższych grup kwintylowych (najbogatsi).

Co zmieniło się w systemie podatkowym i świadczeń rodzinnych od 2018 roku? Przede wszystkim zmieniły się zasady „500+” – objęto tym świadczeniem wszystkie rodziny z dzieckiem do 18 r.ż. niezależnie od poziomu dochodu. Zwiększyła się progresywność PIT – spadek pierwszej stawki z 17% do 12% i rozszerzenie pierwszego progu podatkowego do 120 tys. zł. Nie wiemy, jaki jest efekt netto tych zmian na nierówności. Możemy przypuszczać jedynie kierunek oddziaływania. Rozszerzenie świadczenia rodzinnego może ograniczyć pozytywny wpływ programu na obniżanie indeksu Giniego, natomiast większa progresja PIT może wpłynąć pozytywnie na spadek nierówności.

Zobacz też: Chcecie cięć w budżecie? To zaakceptujcie spadek inwestycji

Progresja podatkowa? Polacy coraz mniej ją popierają

Ogólnie rzecz biorąc, Polski Ład zwiększył progresję podatkową. Tak jak wspomniano, obniżono pierwszą stawkę PIT, rozszerzono pierwszy próg podatkowy, dodatkowo zwiększono kwotę wolną od podatku do 30 tys. zł (na marginesie w 2024 r. projektowana ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od os. fizycznych zakłada zwiększenie do 60 tys. zł). Co ciekawe, z badania CBOS przeprowadzonego w sierpniu br. wynika, że Polacy są coraz bardziej niechętni wobec progresji podatkowej. Jak czytamy w publikacji badania:

Z biegiem czasu maleje poparcie dla progresji podatkowej i przybywa zwolenników podatku liniowego. Od 2021 roku odsetek popierających progresywną skalę podatkową zmniejszył się z 56% do 50% i jest najniższy w historii badań CBOS. W tym czasie z 32% do 35% zwiększył się odsetek respondentów skłaniających się ku opinii, że wszyscy, niezależnie od tego, ile zarabiają, powinni płacić jednakowy procent podatku.

Autorzy badania domniemują, że na malejące poparcie społeczne dla progresji podatkowej mógł wpłynąć Polski Ład i generalne nastawienie obecnej partii rządzące w kierunku większej progresywności systemu podatkowo-składkowego, które relatywnie bardziej obciąża osoby o wysokich dochodach.

Źródło: CBOS

Jednocześnie Polacy coraz liczniej opowiadają się za realizowaniem przez państwo funkcji opiekuńczych: bezpłatna edukacja, wysokiej jakości usługi ochrony zdrowia, ochrona socjalna najuboższych, zapewnienie bezpieczeństwa mieszkaniowego, zabezpieczenie społeczne na „stare lata” itd.

Zdecydowana większość Polaków (80%) niezmiennie opowiada się za pełnieniem przez państwo funkcji opiekuńczych, wyrażając przekonanie, że powinno ono zapewnić swoim obywatelom wysoki poziom świadczeń społecznych, takich jak np. opieka zdrowotna i szkolnictwo – czytamy w raporcie CBOS

Nasze społeczeństwo wymaga zatem rozbudowanego państwa opiekuńczego, będąc jednocześnie sceptyczne wobec progresji podatkowej, która się z tym wiąże. Ową rozbudowę finansuje się m.in. wzrostem krańcowej stopy podatkowej, czyli kwotą o jaką zwiększa się wielkość podatku wraz ze wzrostem dochodu o jednostkę. W Polsce krańcowa stopa podatkowa wynosi 32% (stawka wyznaczające przejście z I do II progu podatkowego), lecz z badań wynika, że powinna ona znacznie wzrosnąć, aby umożliwić „bardziej satysfakcjonujący kompromis między efektywnością a sprawiedliwością”, zwiększając dobrobyt szerszej grupy społeczeństwa.

Powyższe wnioski są podobne do tych wynikających z raportu PIE, z którego jasno wynikało, ż Polacy chcą jednocześnie niskich podatków, jak i mocnej ingerencji państwa, co się wyklucza.

Nierówności są w złym stanie! Potrzebna jest redystrybucja i predystrybucja

Wszelkie prawa do treści zastrzeżone.

Gabriel Chrostowski

Analityk makroekonomiczny, w wolnych chwilach uprawiający piłkę nożną oraz biegi krótko- i długodystansowe

Polecane artykuły

Back to top button

Adblock Detected

Please consider supporting us by disabling your ad blocker