Gospodarka

1 mld mniej w budżecie to 3 mld więcej w gospodarce [BADANIE]

Z badania trzech ekonomistów wynika, że obniżki podatków charakteryzują się wysokim mnożnikiem fiskalnym

Jak bardzo obniżki podatków pobudzają wzrost gospodarczy? Czy mogą być skutecznym środkiem w wygładzaniu cyklu koniunkturalnego? Ile wynosi mnożnik fiskalny przy zmniejszeniu wpływów podatkowych o 1% PKB? W literaturze naukowej nie znajdziemy zbyt wiele odpowiedzi w tych kwestiach, ponieważ ekonomiści jak dotychczas skupiali się głównie na mnożnikach fiskalnych dla wydatków publicznych. Dowody empiryczne w zakresie zmian podatkowych są raczej „skąpe”. Dlatego też badanie trzech ekonomistów (J. Cloyne, N. Dimsdale i N. Postel-Vinay), o którym jest ten tekst, stanowi ważny wkład w literaturę naukową dotyczącą zagadnień polityki gospodarczej. 

  • Głównym uzasadnieniem dla stymulacji fiskalnej jest działanie tzw. mnożnika fiskalnego: zwiększenie/obniżenie wydatków/podatków o jednostkę zwiększa x-krotnie PKB.
  • Większość badań wskazuje, że cięcia podatkowe charakteryzują się raczej niską efektywnością (patrz: Mark Zandi 2009 i jego szacunek mnożnika 1,02 dla ogólnej obniżki podatków). 
  • Jednak z ostatniego badania J. Cloyne i in. (2023) wynika, że zmiany podatkowe mają znaczny wpływ na PKB, a mnożniki przekraczają 2 w ciągu dwóch lat. A zatem, wyniki te kontrastują z niektórymi dokonaniami literatury.

Z perspektywy ekonomicznej głównym uzasadnieniem dla stymulacji fiskalnej jest oddziaływanie mnożnika fiskalnego: zwiększenie/obniżenie wydatków/podatków o jednostkę zwiększa x-krotnie produkt krajowy brutto (więcej o tym jak działa mnożnik i jakie spełnia funkcje pisaliśmy tutaj). Działanie mnożnika jest od wielu lat zagwozdką ekonomistów. Po pierwsze, mimo wielu badań wciąż nie ma konsensusu co do jego poziomu dla poszczególnych dyskrecjonalnych środków fiskalnych. Po drugie, istnieją różne sposoby jego szacowania, a sam pomiar jest trudny. Szczególnie ambiwalentne podejście panuje w kontekście obniżek podatków.

Większość badań wskazuje, że cięcia podatkowe charakteryzują się raczej niską efektywnością (patrz: Mark Zandi 2009 i jego szacunek mnożnika 1,02 dla ogólnej obniżki podatków). Wynika to z faktu, iż najbiedniejsze grupy społeczne charakteryzujące się wysoką krańcową skłonnością do konsumpcji (marginal propensity to consume, skrót: MPC), która wyznacza wysokość mnożnika są relatywnie mniej obciążeni opodatkowaniem (np. nie opłacają PIT, ponieważ nie przekraczają progu kwoty wolnej od podatku). Sam J. M. Keynes był zwolennikiem stymulacji fiskalnej poprzez wydatki, a nie podatki, co wywarło wpływ na kierunek badań, w którym podążali ekonomiści (nacisk na politykę wydatkową, a nie podatkową). Dlatego też rola podatków w bodźcowaniu gospodarki mogła zostać przeoczona przez badaczy, sprawiając że dysponujemy dziś większą liczbą dowodów wskazujących na większą efektywność fiskalną wydatków, aniżeli podatków.

Zobacz też: Stopy procentowe rynków wschodzących są rekordowe. Opłacało się?

Z dotychczasowych badań empirycznych wynika, że najwyższe mnożniki fiskalne dotyczą wydatków skierowanych do gospodarstw domowych, np. bony żywnościowe oraz podwyższanie i przedłużanie świadczeń dla bezrobotnych. Najniższymi mnożnikami zaś wyróżniają się obniżki podatku od osób prawnych (CIT) i obniżki podatków od dywidend oraz zysków kapitałowych.

To, co wiemy o mnożnikach prawie na pewno to, że ich oddziaływanie jest silniejsze w recesyjnej fazie koniunktury (Auerbach i Gorodniczenko, 2014 wskazują na 2,4 w pierwszym roku w przypadku japońskiej gospodarki) i słabsze w fazie ekspansji gospodarczej (tamże: 1).

Szacunki trzech ekonomistów (J. Cloyne, N. Dimsdale i N. Postel-Vinay) dostarczają nowe dowody empiryczne w literaturze naukowej nt. mnożników fiskalnych. Z ich badania wynika, że zmiany podatkowe mają znaczny wpływ na PKB, a mnożniki przekraczają 2 w ciągu dwóch lat. A zatem, wyniki badania kontrastują z niektórymi dokonaniami literatury.

Autorzy badania J. Cloyne i in. skoncentrowali się na międzywojennej Wielkiej Brytanii, ponieważ okres ten charakteryzował się wysokim zadłużeniem i turbulentnym cyklem koniunkturalnym, częstymi zmianami podatkowymi oraz niskimi stopami procentowymi po 1931 roku. Ówczesny okres dość dobrze odzwierciedla obecnie panującą sytuację i polityką makroekonomiczną. Zauważmy, że wiele krajów obniżyło podatki w reakcji na szoki podażowe (np. obniżka PIT i VAT w Polsce), zadłużenie jest historycznie wysokie, a koniunktura podlega dużym wahaniom. Stopy procentowe w głównych gospodarkach również do 2022 roku znajdowały się na niskim pułapie, tak jak w Wielkiej Brytanii po Wielkim Kryzysie lat. 30.

Zobacz też: Gospodarka Słowacji leci na dno. To wina euro?

Wielka Brytania w okresie 20-lecia międzywojennego prowadziła tzw. politykę oszczędnościową (austerity), jednak w tym czasie miało miejsce zaskakująco wiele obniżek i podwyżek stóp podatkowych. Główną przyczyną zmian podatkowych było dominujące wówczas podejście ortodoksyjne w prowadzeniu polityki makroekonomicznej. Wystąpienie deficytu budżetowego w wyniku spowolnienia gospodarczego wiązało się z natychmiastową podwyżką podatków, ponieważ podstawą brytyjskiej polityki fiskalnej było zmniejszanie narodowego długu, który zwiększył się do rekordowego poziomie podczas I wojny światowej. Brytyjczycy znani byli jednak z niskich podatków zgodnie z narracją smithowską, w związku z czym starano się powracać do niższych stóp podatkowych, gdy budżet był zrównoważony lub wykazywał nadwyżkę (tzw. zmiany endogeniczne). Oczywiście polityka podatkowa determinowana była także nurtem ideologicznym polityków sprawujących władzę (tzw. zmiany egzogeniczne).

Saldo budżetu państwa Wielkiej Brytanii w okresie 20-lecia międzywojennego (% PKB) 

Źródło: J. Cloyne N. Dimsdale, N. Postel-Vinay, 2023. Taxes and Growth: New Narrative Evidence from Interwar Britain, The Review of Economic Studies.

W tym miejscu warto podać przykłady reform/zmian podatkowych. W 1920 roku kanclerz skarbu Austen Chamberlain zaimplementował silne podwyżki podatków (w wysokości 3% PKB), aby zmniejszyć bardzo wysoki poziom długu państwowego (zmiana endogeniczna). Kilka lat póżniej w 1924 roku, gdy funkcję kanclerza skarbu piastował Philip Snowden wprowadzono szeroko zakrojone obniżki podatków, co podyktowane było teorią ekonomiczną Smitha (zmiana egzogeniczna). W latach 1925-1930 raz obniżano podatki, a raz je podwyższano w zależności od sytuacji budżetowej. Natomiast w 1931 roku, gdy Wielka Brytania znalazła się w kryzysie, a saldo budżetowe wykazało relatywnie głęboki deficyt zdecydowano się dokonać podwyższenia podatków. Co ciekawe, nie oszczędzono nawet najuboższych. 

„Szoki” podatkowe w Wielkiej Brytanii w okresie 20-lecia międzywojennego (% PKB)

Źródło: J. Cloyne N. Dimsdale, N. Postel-Vinay, 2023. Taxes and Growth: New Narrative Evidence from Interwar Britain, The Review of Economic Studies.

Zobacz też: Portugalia też wprowadziła bilet za 49 euro! A kiedy u nas?

Autorzy badania w sumie wyodrębnili 23 reformy podatkowe, które obejmują ponad 200 indywidualnych zmian podatkowych, przypisując każdej zmianie własny termin realizacji. Następnie każda zmiana podatkowa została przyporządkowana do danego okresu w kwartalnym szeregu czasowym. Przejdźmy teraz do omówienia wyników badania i płynących z niego wniosków/zaleceń dla polityki makroekonomicznej.

Poniższy wykres przedstawia procentową reakcję realnego PKB po obniżce podatków wynoszącą 1% PKB. Obniżka podatków implikuje znaczny i trwały wzrost realnego PKB ze szczytowym momentem na przełomie pierwszego i drugiego roku w wysokości ponad 3%. Zatem, obniżenie podatków (wpływów podatkowych) o jedną jednostkę (1 mld PLN) prowadzi do zwiększenia PKB kraju o trzy jednostki (3 mld PLN) po roku oddziaływania zmiany podatkowej na sferę realną gospodarki.

Reakcja PKB na obniżkę podatków w wysokości 1% PKB (%)

Źródło: J. Cloyne N. Dimsdale, N. Postel-Vinay, 2023. Taxes and Growth: New Narrative Evidence from Interwar Britain, The Review of Economic Studies.

Wykres poniżej pokazuje skumulowany mnożnik fiskalny. Podejście „statyczne” daje mnożnik w wysokości ok. 2,0, natomiast LP-IV ok. 3,0. A więc w zależności od przyjętej metodologii mnożnik fiskalny dla obniżki podatków waha się od 2 do 3, co jest zgodne z niektórymi dowodami empirycznymi (np. Romer i Romer, 2010), a z niektórymi nieco kontrastuje (np. Zandi, 2009).

Skumulowany mnożnik podatkowy (% PKB) 

Źródło: J. Cloyne N. Dimsdale, N. Postel-Vinay, 2023. Taxes and Growth: New Narrative Evidence from Interwar Britain, The Review of Economic Studies.

Badanie opisane przez nas stanowi ważny wkład w „skąpą” literaturę naukową w zakresie wpływu obniżek podatków na gospodarkę. Okazuje się, że spadek wpływów podatkowych o 1% PKB podnosi PKB kraju o 2-3% w ciągu roku. Główny wniosek dla polityki antycyklicznej jest taki, że bodźcowanie gospodarki w fazach dekoniunktury za pomocą polityki podatkowej może skutecznie wygładzać cykl koniunkturalny, poprawiając sytuację gospodarczą. Badanie niestety nie pokazuje, jaki poziom przyjmuje ów mnożnik w okresie recesji, a jaki w okresie ekspansji gospodarczej.

Awantura o PKB Polski. Trwa recesja czy rośniemy? Sprawdzamy

Wszelkie prawa do treści zastrzeżone.

Gabriel Chrostowski

Analityk makroekonomiczny, w wolnych chwilach uprawiający piłkę nożną oraz biegi krótko- i długodystansowe

Polecane artykuły

Back to top button

Adblock Detected

Please consider supporting us by disabling your ad blocker