European Job Quality Index – rynek pracy w Polsce jest fatalny. Gorzej tylko w Grecji

Jak wygląda rynek pracy w Polsce? Na tle innych państw Europy nie jest dobrze. Według najnowszej edycji European Job Quality Index, pod względem jakości, Polska zajmuje drugie miejsce od końca. Gorzej jest jedynie w Grecji.

• Mimo bardzo niskiego bezrobocia, rynek pracy w Polsce nie oferuje atrakcyjnych miejsc pracy.
• Jakość rynku pracy w Polsce była w 2021 roku drugą najgorszą w UE.
• Najlepiej było w Danii, Szwecji i Holandii.

Rynek pracy w Polsce mierzył się w XXI wieku z kilkoma kryzysami

Kryzys finansowy z 2008 roku, a następnie kryzys zadłużenia w strefie euro, przyczyniły się do drastycznego wzrostu bezrobocia w UE. Rynek pracy w Polsce jak i innych krajach UE przyjął na siebie ciężar tego kryzysu. Bezrobocie w krajach takich jak Hiszpania, Włochy czy Grecja wystrzeliło do rekordowych wartości.

Rządy Europy aktywnie wpływały na rynek pracy. Ich działania koncentrowały się jednak na stymulowaniu wzrostu liczby miejsc pracy. Zaniedbanym elementem było, jaka jest jakość tych miejsc pracy. Mimo dynamicznego spadku poziomu bezrobocia, wynagrodzenia nie rosły w wystarczającym tempie.

Rynek pracy w Polsce i pandemia COVID-19

Gdy już się wydawało, że rynek pracy wychodzi na prostą, w gospodarki UE uderzyła pandemia COVID-19. Wraz z nią pojawił się szereg czynników, które mogły mieć negatywny wpływ na rynek pracy w Polsce i innych krajach, które wprowadziły liczne ograniczenia. Dziś eksperci się zgadzają, że pandemia miała duży wpływ na rynek pracy. Największą zmianą jest przyspieszenie transformacji technologicznej i cyfrowej.

Gdy gospodarki dopiero zaczęły lizać rany po pandemicznym szoku, Europa otrzymała kolejny cios. Tym razem winowajcą był kryzys energetyczny i idąca za nim wielka inflacja. To z kolei zwiększyło nacisk na szybszą transformację ekologiczną w UE.

European Job Quality Index

Jakość pracy jest trudnym do uchwycenia czynnikiem. Dlatego powstał Europejski wskaźnik jakości pracy (ang. JQI — Job Quality Index). Jego opracowanie ma pomóc w ocenie i porównywaniu jakości rynków pracy we wszystkich krajach UE. JQI jest wskaźnikiem kompletnym — obejmuje szeroki zakres cech pracy oraz zatrudnienia. Podsumowane są one w sześciu subindeksach:

1. Jakość dochodów.

2. Formy zatrudnienia i bezpieczeństwo pracy.

3. Czas pracy i work-life balance.

4. Warunki pracy.

5. Umiejętności i rozwój kariery.

6. Reprezentacja interesów zbiorowych oraz głos.

European Job Quality Index – jak jest liczony?

Na wskaźnik jakości dochodów składają się po połowie dwie zmienne. Pierwszą jest przewidywalność dochodów. Ta mierzona przez odsetek osób, które są w stanie oszacować, jakie będą ich zarobki za trzy miesiące. Drugim jest wystarczalność dochodów. Związana ona jest z tym, czy osiągane dochody gwarantują gospodarstwom domowym pokrycie wszystkich koniecznych wydatków.

Wskaźnik jakości pracy określony jest przez trzy zmienne. Pierwszą jest niedobrowolne zatrudnienie tymczasowe. Określa ono jak wielu pracowników, jest zatrudniona na czas określony, z powodów innych niż kształcenie lub szkolenie. Drugą zmienną jest zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy. Obejmuje ona pracowników, którzy zatrudnieni są w niepełnym wymiarze pracy z powodu niepowodzenia znalezienia pracy w pełnym wymiarze pracy. Trzecią zmienną jest bezpieczeństwo pracy. Ta rozumiana jest jako odsetek osób, które twierdzą, że może mogą stracić pracę w ciągu najbliższych sześciu miesięcy.

Zobacz też: Rynek pracy w Polsce broni się jak twierdza. Bezrobocie nadal jest bardzo niskie

Trzecim subindeksem jest czas pracy oraz work-life balance. Wyróżnić możemy tutaj trzy wskaźniki, które wpływają na jego wysokość. Pierwszym jest odsetek osób, które pracują więcej niż 48 godzin tygodniowo. Im więcej, tym gorszy wynik. Drugim jest średni udział pracowników w pracy zmianowej, pracy w weekendy, pracy w nocy oraz w wieczory. Trzecie zmienna to czas pracy, który pasuje do życia rodzinnego i społecznego.

Czwartym subindeksem są warunki pracy. Te są określone przez trzy wskaźniki. Pierwszym jest intensywność pracy. Tę określa odsetek osób, które pracują w szybkim tempie, napiętych terminach oraz w wolnym czasie (aby sprostać wymaganiom pracy). Drugi wskaźnik to autonomia pracy. Im większa swoboda w wyborze kolejności zadań, metody pracy i jej tempie oraz możliwości wzięcia godziny lub dwóch z powodów osobistych, tym lepszy wynik państwa.

Ostatnim czynnikiem są fizyczne zagrożenia. Czynnik ten bierze pod uwagę takie zmienne jak natężenie hałasu, obchodzenie się z substancjami chemicznymi, materiały zakaźne; męczące lub bolesne pozycje; podnoszenie lub przemieszczanie ludzi, noszenie lub przenoszenie ciężkich ładunków czy powtarzające się ruchy rąk, lub ramion.

Zobacz też: Bezrobocie wciąż historycznie niskie! Rynek pracy w Polsce szerokim łukiem omija kryzys

Na subindeks „umiejętności oraz rozwój kariery” składają się dwie zmienne. Jest to jedyny subindeks, w którym waga nie jest równa dla wszystkich zmiennych. Za 60% wyniku odpowiada procent populacji w wieku 25-64 lata, która się uczyła lub trenowała w ciągu ostatnich 4 tygodni przed badaniem. Drugą zmienną jest odsetek odpowiedzi pozytywnych na pytanie: Czy Twoja praca oferuje dobre perspektywy dla rozwoju kariery?

Ostatnim subindeksem jest reprezentacja interesów zbiorowych oraz głos. Na indeks ten składają się trzy wskaźniki. Pierwszym jest zakres rokowań zbiorowych. Drugim jest częstość występowania związków zawodowych. Ostatnim jest reprezentacja pracowników w przedsiębiorstwie/organizacji (np. przez związek zawodowy, radę zakładową, przedstawiciela BHP czy spotkania kierownictwa z pracownikami. Każdy z indeksów przybiera wartość od 1 do 100.

Kobiety zarabiają mnie i… lepiej oceniają swoją sytuację finansową

O ile ogólny poziom JQI nieznacznie różni się pomiędzy płciami, o tyle różnice w niektórych kategoriach bywają znaczne. Różnice. Kobiety mają znacznie wyższy poziom w jakości dochodów oraz czasie pracy i work-time balance. Warto jednak pamiętać, że dochodów nie mierzy poziomu zarobków, lecz odzwierciedla adekwatność dochodów i ich przewidywalność oraz ma silny komponent subiektywny.

Jak zauważają autorzy badania, kobiety, które w UE nadal zarabiają średnio mniej niż mężczyźni, niezależnie od różnic w charakterystyce osobistej i warunkach pracy, są jednak częściej w stanie przewidzieć kwotę, którą będą zarobić w najbliższym czasie i mieć większą pewność, że na koniec miesiąca zwiążą koniec z końcem.

Wyższe wyniki w czasie pracy i równowadze między życiem zawodowym a prywatnym są zgodne z oczekiwaniami. Wiąże się to głównie z ich ogólnie krótszym czasem pracy w porównaniu z mężczyznami, co przekłada się na mniejszą częstość pracy w bardzo długich godzinach (powyżej 48 tygodniowo) oraz w godzinach kolidujących z życiem rodzinnym i towarzyskim.

Indeks jakości pracy w 2021 r. według subindeksów i płci

Zobacz też: Rynek pracy w Polsce po 2019 roku: płace w dół, zatrudnienie w górę

Mężczyźni osiągają za to lepsze wyniki w takich kategoriach jak forma zatrudnienia i bezpieczeństwo pracy, warunki pracy oraz rozwój umiejętności i kariery. To mężczyźni średnio rzadziej niż kobiety podejmują pracę w ramach niestandardowych form zatrudnienia, takich jak praca tymczasowa i praca w niepełnym wymiarze godzin. Są rzadziej zmuszeni do pracy tymczasowej, ponieważ łatwiej znajdują stałą pracę.

Wybory kobiet w tym zakresie podjęcia pracy, są zwykle ograniczone przez obowiązki opiekuńcze. Z tego powodu przymusowa praca w niepełnym wymiarze godzin wśród kobiet może być generalnie niedoszacowana lub zaniżona, ponieważ respondenci, którzy deklarują, że pracują w niepełnym wymiarze godzin, ponieważ opiekują się dziećmi, niepełnosprawnymi dorosłymi lub z powodu innych obowiązków rodzinnych, nie są uwzględniani w niedobrowolnej pracy w niepełnym wymiarze godzin kategoria pracy czasowej. Co ciekawe, kobiety nieco częściej postrzegają swoją pracę jako bezpieczną w porównaniu z mężczyznami.

Rynek pracy w Polsce oferuje tragiczne warunki pracy

Ogólny wynik Polski jest bardzo kiepski. Polska uplasowała się na przedostatnim miejscu w całej UE. Gorzej jest jedynie w Grecji. Lepsze wyniki osiągnęła nawet Bułgaria czy Rumunia. Dane przedstawia poniższy wykres.

Indeks jakości pracy w 2021 r. według subindeksów i płci

Jeśli chodzi o jakość dochodów (ich wystarczalność i przewidywalność), to Polska uplasowała się nieco wyżej. Wyprzedziliśmy jednak zaledwie kilka państw: Bułgarię, Rumunię, Grecję, Maltę oraz Włochy. Najlepszą pozycję zajęły Niemcy, Luksemburg oraz Finlandia.

European Job Quality Index: jakość dochodów według płci i państwa (2021)

Jeśli pod uwagę weźmiemy formy zatrudnienia oraz bezpieczeństwo pracy, to najgorszy wynik odnotowały państwa południa Europy: Hiszpania, Włochy, Cypr i Grecja. Piąte miejsce od końca zajęła Polska. Najlepsze rezultaty odnotowano w Danii, Luksemburgu i Niemczech. Bardzo wysoką, piątą pozycję, zajęły Węgry.

Zobacz też: Gospodarka hamuje, a bezrobocie w Polsce pozostanie bardzo niskie. Dlaczego?

Drugą najgorszą pozycję zajęliśmy z kolei w kategorii „czas pracy i work-life balance„. Indeks ten związany z dużym wymiarem godzin, pracą w weekendy, nocami oraz późnymi wieczorami, a także brakiem dopasowania do życia rodzinnego i towarzyskiego. Gorszy wynik od Polski odnotowano jedynie w Grecji. Pod tym względem kiepski rezultat odnotowała również Rumunia, Chorwacja oraz Czechy.

Czwarte miejsce od końca zajęliśmy w kategorii warunki pracy. Ten subindeks obejmował takie zmienne jak intensywność pracy, jej autonomia oraz ekspozycja na fizyczne zagrożenia. Gorszy wynik od Polski odnotował Cypr, Grecja i Francja. Najlepiej było w Holandii, Estonii oraz Niemczech.

Polska, Czechy, Grecja i Słowacja to cztery kraje o najgorszym wyniku w kategorii „umiejętności i rozwój kariery„. Trochę lepiej było we Włoszech, na Litwie, w Chorwacji oraz Bułgarii. Najlepsze rezultaty odnotowała Szwecja, Holandia, Finlandia, Dania i Słowenia.

Zobacz też: Rynek pracy w Polsce rozgrzany do czerwoności! Czy to cisza przed recesyjną burzą?

W ogonie Europy znajdujemy się również pod względem reprezentacji interesów zbiorowych oraz głosu. Gorzej jest na Litwie, w Estonii oraz Grecji. Podobny wynik do Polski osiągnęły również Węgry, Łotwa, Litwa, Bułgaria i Czechy. Najlepiej było w skrajach nordyckich: Szwecji, Dani i Finlandii.

Bezrobocie w Polsce już nie jest najniższe w UE. Czesi znów samotnymi liderami