Mamelucy-interwencjonizm państwowy i handel zbudował mocarstwo ekonomiczne

Świat muzułmański napisał wiele ciekawych kart w historii gospodarczej. Jedną z nich stworzył Sułtanat Mameluków. Państwo obejmujące dzisiejsze terytoria Egiptu, Syrii, Izraela czy Libii istniejące w latach 1261-1517 r. okazało się zdolne, korzystając z rozwiniętego aparatu interwencjonistycznego, do wykreowania boomu gospodarczego i długotrwałego rozwoju. Rozwoju gospodarczego, który przyniósł ekspansję kulturalną w podupadłym po złotym wieku Islamu świecie Arabskim.
- Mamelucy odgrywali kluczową rolę w handlu między Europą a Persją i Indiami, czerpiąc z tego znaczące zyski.
- Mamelucy uniknęli skutków podziałów lennych, wprowadzając system Igta, który zablokował władze nad ludnością przez feudałów.
- Sułtanat Mameluków zbudował sprawny system interwencjonizmu gospodarczego i etatyzmu.
Państwo Mameluków było ważnym podmiotem na scenie gospodarczej
Sułtanat Mameluków powstały na gruzach Sułtanatu Ajjubidów podjął intensywne działania w celu centralizacji politycznej, a także przywrócenia ożywienia gospodarczego po poprzednich latach wypełnionych wojnami i zniszczeniami. Mamelucy w tym celu utworzyli silny segment państwowy w gospodarce. Obejmował on zakłady tekstylne, gospodarstwa rolne (zwłaszcza w Egipcie), plantacje, spółki handlowe czy zakłady zbrojeniowe. Po umocnieniu się władzy Mameluków wprowadzono dodatkowo monopol państwa na towary luksusowe i przejęto kontrolę nad portami.
Zobacz też: Przez wojne w Gazie Izrael w problemach gospodarczych
Najważniejszą funkcją gospodarczą w tym państwie był Muhtasibem (inspektor generalny rynku), którego celem była kontrola jakości produktów, wagi i miar, kontrola nad handlem i wykrywanie praktyki zawyżania cen. Jednocześnie było czterech Muhtasibów, ale ten w Kairze pełnił funkcję zbliżoną do ministra finansów.
System Igta jako alternatywa dla systemu lennego
Europa po upadku Cesarstwa Rzymskiego pogrążyła się w chaosie, który wywołał gigantyczną decentralizację gospodarczą i polityczną. Dawny system Rzymu przekształcił się w feudalizm, który osłabił sprawczość państwa i zdecydowanie ograniczył poziom bezpieczeństwa przez nie zapewniany. Bizancjum dalej rozwijało system rzymski i wiele wskazuje na to, że wiele z tych rozwiązań przejął świat Islamu, również w aspektach gospodarczych. Mamelucy praktycznie uniknęli atomizacji państwa dzięki Igta, czyli systemowi, który zamiast gruntów dawał emirowi (nie dożywotnio) prawo do poboru podatków z określonego terytorium, na realizowane przez niego zadania przewidziane w prawie. Emir był stanowiskiem dowódcy wojskowego i nadzorcy administracji. Służyło emirowi jako dochód i źródło finansowe na zaopatrzenie żołnierzy. Dzięki temu rozwiązaniu państwo nie uległo systematycznemu słabnięciu władzy centralnej, jak miało to miejsce w Europie.
Lgta poza źródłem pieniędzy nakładało na Emirów obowiązki. Najważniejszym, poza obroną ludności i granic, była rozbudowa infrastruktury i nadzór administracyjny. Dodatkowym zadaniem tego systemu był przydział gruntów dla żołnierzy i ich rodzin po zakończeniu służby.
Państwo arabskie z efektywnym rolnictwem
Rdzeniem państwa był Egipt, więc obszar cechujący się relatywnie dobrymi gruntami i dużą centralizacją rolnictwa „w pobliżu” Nilu. Państwo nie szczędziło wysiłków w celu wspomagania rozwoju tego segmentu gospodarki. Poza przydzielaniem subsydiów w okresach dobrej koniunktury państwo było zaangażowane w rozwój produktywności rolnictwa. Działania obejmowały rozwój irygacji, doradztwo administracyjne dla rolników czy zasiedlanie nowych terenów, w celu unikania przeludnienia. Obszar Syrii i Palestyny był zdecydowanie trudniejszy w rozwoju i kreowaniu sprawnej polityki. Wynikało to z częstych najazdów okolicznych państw bądź watażków i dość jałowy teren. Jednakże i tam udało się zbudować sprawną infrastrukturę wiejską, rozwinąć wymianę między miastami a wsią czy zbudować system irygacyjny.
Zobacz też: Samorządy dotują Loty do Egiptu
Dlatego, o ile teren uzyskany na upadających państwach krzyżowców był dość słabo rozwinięty. Fragmenty dzisiejszej Jordanii i Syria cechowały się wysokim stopniem rozwoju gospodarczego, a także dużym nadzorem państwa nad sprawami gospodarczymi. Dzięki działaniom państwa i korzystnym położeniu handlowym.
Mamelucy odgrywali ważną rolę w handlu i wytwórczości
Z uwagi na kontrolę nad wschodnią częścią Morza Śródziemnego i dostępem do Morza Czerwonego, Sułtanat odgrywał istotną rolę w handlu między krajami Azji a Europą. Z jednej strony Mamelucy utrzymywali dobre relacje handlowe z republikami kupieckimi we Włoszech, Genuą i Wenecją a z drugiej z Cejlonem i częścią państw w Indiach. Sułtanat pełnił również rolę kluczowego dostawcy tekstyliów do Europy. Można tu postawić tezę, że szybko po krucjatach pieniądz zasypał nienawiść między światem Islamu a Chrześcijaństwa.
Obok tekstyliów ważnym towarem eksportowym Mameluków były wyroby jedwabne, cukier, szkło, mydło i papier. Towary w swojej epoce luksusowe, na które nakładano wysokie marże. Dzięki temu Mamelucy byli zdolni do sponsorowania nauki i kultury. Porty w Egipcie i Syrii pełniły też ważną funkcję tranzytową dla handlu przyprawami, ziołami i lekami z obszaru Persji i Indii. Europejczycy eksportowali do Sułtanatu kruszce, tkaniny wełniane i lniane, futra, wosk czy miód. Stopniowy upadek znaczenia handlowego Mameluków zbiegał się z ich upadkiem, wywołanym przez przegrane wojny z Imperium Osmańskim, które zajęło cały obszar Sułtanatu Mameluków. Osmanowie przyjęli jednak wiele rozwiązań pokonanego państwa w kształtowaniu własnego systemu.