Najbogatszy kraj bloku wschodniego, czyli jak wyglądała gospodarka NRD

Niemiecka Republika Demokratyczna powstała 7 października 1949 r., mija 75 lat od powstania państwa wschodnioniemieckiego, państwa, które miało ucieleśniać ideały marksizmu. Socjalistyczne państwo robotników i chłopów, wolnych od kapitalistycznego ucisku. W praktyce NRD była więzieniem dla milionów Niemców, totalitarnym i silnie zmilitaryzowanym państwem z wszechmocnymi służbami, inwigilującymi i uciskającymi swoich obywateli, gdzie dostęp do towarów i usług był silnie uzależniony od lojalności wobec Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (SED). Taka była gospodarka NRD.
- Niemiecka Republika Demokratyczna była najbogatszym państwem bloku wschodniego.
- NRD miało najbardziej rozbudowaną tajną policję w całym bloku wschodnim.
- Budowa Muru Berlińskiego odpowiada za minimum 140 śmierci osób, które próbowały go przekroczyć.
Sowiecki rabunek na wschodnich Niemczech
Po kapitulacji III Rzeszy w 1945 r. Niemcy zostały podzielone na 4 strefy okupacyjne, którymi zarządzały zwycięskie mocarstwa. Wschodnimi obszarami zarządzało ZSRR, które stopniowo zwiększało rolę niemieckich komunistów w rządzeniu radziecką strefą okupacyjną. SED powstał z wymuszonego połączenia lokalnych struktur socjaldemokratów – SPD z komunistyczną partią Niemiec – KPD. Gospodarka NRD była sukcesywnie rozkradana przez ZSRR. 1/3 zakładów przemysłowych NRD została wywieziona do ZSRR. Do początku lat 50. XX wieku ZSRR wyciągnęło z NRD około 10 miliardów dolarów z reparacji w produktach rolnych i przemysłowych. Bieda Niemiec Wschodnich została pogłębiona przez reparacje, które wywołały Republikflucht – proces migracji Niemców ze wschodnich Niemiec do zachodnich.
Zobacz też: Liga Hanzeatycka, początkiem kapitalizmu w Europie Środkowej.
Z powodu zimnej wojny między USA a ZSRR, stało się jasne, że decyzje konferencji międzynarodowych dotyczące zjednoczenia Niemiec nie dojdą do skutku. Pierwszą linią nowego frontu walki ideologicznej między wschodem a zachodem, stały się Niemcy. Pierwszym dużym objawem napięć była blokada Berlina zachodniego z lat 1948-1949. Następnie mocarstwa zachodnie umożliwiły powstanie Niemiec zachodnich 23 maja 1949. ZSRR w reakcji powołało NRD. Z czasem ZSRR przeszło od polityki eksploatacji, w kierunku wspierania ekonomicznie, militarnie i politycznie Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Chcieli zbudować państwo niemieckie, będące jednocześnie najbogatszym państwem bloku wschodniego, tzw. „Witryna sklepowa bloku wschodniego, skierowana na zachód”
Polityka Niemieckiej Republiki Demokratycznej
NRD po powstaniu stosowała założenia „Centralizmu Demokratycznego” i wiele innych mechanizmów rządzenia wzorowanych na ZSRR, dostosowanych do realiów niemieckich. Umowa poczdamska zobowiązała Sowietów do wspierania demokratycznej formy rządu w Niemczech, chociaż rozumienie demokracji przez Sowietów było radykalnie inne niż na Zachodzie. Podobnie jak w innych krajach bloku sowieckiego, dozwolone były partie polityczne niekomunistyczne. Niemniej każda partia polityczna w NRD została zmuszona do przyłączenia się do Narodowego Frontu Demokratycznych Niemiec. Podobnie wszystkie organizacje w Niemczech podlegały pod front demokratyczny. Pełniąc tym samym rolę fasadowych partii politycznych, wśród których znalazła się nawet partia nacjonalistyczna. To wszystko miało tworzyć wrażenie pluralizmu politycznego.
Zobacz też: Gospodarka Rzymu została uratowana dzięki reformom Dioklecjana
Podobnie jak w Polsce pojawiła się funkcja prezydenta, którą piastował Wilhelm Pieck, później zastąpiona przez kolegialną głowę państwa. Przez prawie cały okres istnienia NRD realną władze piastował pierwszy sekretarz SED. W latach 1950-1971 Walter Ulbricht, zastąpiony przez Ericha Honeckera, który był liderem aż do zapaści NRD w 1989 r.
Powstanie Berlińskie i mur
Pierwszym dużym kryzysem w NRD było powstanie berlińskie z 16 czerwca 1953 r. Po śmierci Józefa Stalina w państwach bloku wschodniego doszło do chaosu. W Niemczech objawił się zwiększeniem norm produkcyjnych, które wywołało protesty i strajki, których przywództwo NRD i Sowieci nie byli zdolni stłumić w pierwszym okresie. Początkowo protest robotniczy, wkrótce objął całą ludność, a 17 czerwca podobne protesty miały miejsce już w całym NRD, w których ponad milion osób strajkowało w około 700 miastach. Obawiając się rewolucji, władze NRD poprosiły o pomoc Sowietów w stłumieniu powstania. Gospodarka NRD z powodu protestów stanęła.
Starcia i tłumienie protestów trwało do 24 czerwca. Siła protestów odmieniła NRD. Z jednej strony władze zmieniły politykę dotyczącą „przyśpieszenia budowy socjalizmu”, która objawiała się zbyt wysokimi normami i brakami towarów konsumpcyjnych. Zwiększono nacisk na produkcję dóbr konsumpcyjnych i świadczenia społeczne. Ale z drugiej strony, to powstanie berlińskie odegrało kluczową rolę w gigantycznej rozbudowie Stasi. Stasi z czasem stała się największą tajną policją, w stosunku do liczby obywateli.
Migracja Niemców ze wschodu na zachód wywołały spadek populacji w NRD. Niemcy Wschodnie były jedynym państwem bloku wschodniego, w którym spadała populacja. Spadek populacji, zwłaszcza liczby osób młodych i wykształconych obniżał możliwości rozwojowe Niemieckiej Republiki Demokratycznej. SED przez cały okres istnienia NRD podejmowała liczne działania mające podnieść dzietność i zminimalizować migracje ze wschodu na zachód. Decyzja o budowie muru w podzielonym Berlinie została, podjęta na przełomie lat 50-60, czyli w okresie największych napięć w historii zimnej wojny. W ramach kryzysu berlińskiego z 1961 r. rozpoczęła się budowa muru berlińskiego. Jego rozbudowa trwała niemal do końca istnienia Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Liczba ofiar działania muru berlińskiego jest dziś szacowana na 140, a sam mur jest jednym z najważniejszych symboli zimnej wojny. W spolaryzowanym na dwa obozy świecie, państwo w środku Europy wraz ze swoją stolicą zostało podzielone murem.
Gospodarka NRD, czyli lojalność wobec partii gwarantem bogactwa
Gospodarka NRD miała złe warunki wyjściowe. Wcześniejsze zapóźnienie gospodarcze wschodu Niemiec, zniszczenia wojenne, wyższy odsetek utraty populacji z powodu wojny, reparacje i rabunki dokonywane przez Rosjan. NRD stworzyło gospodarkę centralnie planowaną wzorowaną na ZSRR, przeciążoną nadmierną rozbudową przemysłu ciężkiego, w której lojalność wobec SED była podstawowym kryterium otrzymania wysokiej płacy. Profesjonalizm był drugorzędny w stosunku do kryteriów politycznych.
Zobacz też: Sprzedaż DB Schenker zakończona
W latach 1950-1970 NRD było zdolne do uzyskiwania dość wysokich poziomów wzrostu gospodarczego. W latach 50. osiągnięto średnio aż 6,7% wzrostu, a w latach 60. stabilne 4%. Późniejszy okres to stopniowa zapaść gospodarki NRD. Osoby piastujące stanowiska w partii czy służbach mogły liczyć na preferencyjny dostęp do towarów i usług, a także na luksusowe jak na warunki bloku wschodniego mieszkania czy wczasy. Do lat 60. Niemcy Wschodnie zmagały się z niedoborami podstawowych artykułów spożywczych. Rząd używał pieniędzy i cen jako narzędzi politycznych, zapewniając wysoce dotowane ceny na szeroką gamę podstawowych dóbr i usług, chcąc uniknąć kolejnych protestów i strajków wywoływanych problemami ekonomicznymi. Ostatnie lata NRD upływało pod znakiem rosnącej zależności od wsparcia ze strony RFN. Problem odpływu populacji SED próbował rozwiązać sprowadzaniem pracowników z innych państw bloku wschodniego, a nawet z tak egzotycznych państw jak Wietnam, Angola czy Kuba.
Centralne planowanie w gospodarce NRD
Niemiecka Republika Demokratyczna stosowała centralne planowanie, chociaż nigdy nie zaistniała koncepcja jednolitego planu. Jednocześnie funkcjonowało kilka równoległych planów. Plany różniły się sektorami gospodarki, które obejmowały, szczegółowością i czasem trwania. Niemożliwym było pełne zgranie wszystkich planów, wywołując tym samym zakłócenia w działalności gospodarczej.
Zobacz też: Polska gospodarka jest liderem wzrostu
Podstawowymi planami były plany jednoroczne i pięcioletnie. Jednoroczne obejmowały, ogólną stopę wzrostu gospodarki, wykorzystanie i strukturę produktu krajowego, dostępne zasoby siły roboczej i surowców, wielkość i strukturę eksportu i importu. Pięcioletnie plany były mniej szczegółowe, pełniące funkcję serii wytycznych, a nie rozkazów. Stanowiły próbę zgrania planów rocznych, w szerszy kontekst rozwoju gospodarczego.
Plany były dostosowywane do oczekiwań ZSRR i dyrektyw RWPG. Głównym organem odpowiadającym za planowanie była Deutsche Wirtschaftskomission (Niemiecka Komisja Planowania). W Niemieckiej Republice Demokratycznej istniał przez cały okres istnienia sektor prywatny. Obejmował prywatnych rolników, rzemieślników, sklepikarzy czy artystów/pisarzy. W 1985 r. w NRD było 176 tysięcy prywatnych przedsiębiorców. SED zachęcała do inicjatyw prywatnych w niektórych branżach.
Zjednoczenie Niemiec
Die Wende, czyli zjednoczenie Niemiec rozpoczęło się w 1989 r. na skutek zmęczenia społeczeństwa systemem, trudnościami gospodarczymi i przemianami w innych państwach bloku wschodniego. Między wrześniem a listopadem w miastach NRD doszło do protestów, zmuszających SED do otwarcia granicy z RFN. SED rozpoczął negocjacje z opozycją, mające doprowadzić do demokratycznych wyborów. Ostatnie wybory w Niemczech Wschodnich odbyły się w marcu 1990 roku. Wybory zwyciężył Sojusz dla Niemiec, koalicja kierowana przez wschodnioniemiecki oddział zachodnioniemieckiej Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej. Po negocjacjach państw niemieckich i byłych okupantów rozpoczął się proces zjednoczeniowy. 23 sierpnia 1990 roku, większością dwóch trzecich głosów w Izbie Ludowej, Niemiecka Republika Demokratyczna ogłosiła przystąpienie do Republiki Federalnej Niemiec. NRD przeszła do historii, wzbogacając Niemcy o nowe państwa związkowe. Późniejsze reformy rządu RFN, zwłaszcza chaotyczna prywatyzacja mająca swój udział w aferze czarnych kont i problemy ekonomiczne doprowadziły do kryzysu społecznego i ekonomicznego państw związkowych byłego NRD.