Gospodarka Chile za panowania Pinocheta

Okres rządów Augusto Pinocheta w latach 1973-90 po zamachu stanu obalającym demokratycznie wybranego prezydenta Allende, charakteryzował się łamaniem praw człowieka w tym nawet funkcjonowaniem obozów koncentracyjnych. Znany jest dzięki realizacji reform przez tzw. Chicago Boys, polegających na gwałtownej liberalizacji gospodarki i odchodzeniu od aktywnej roli państwa w życiu gospodarczym. Okres ten trwał w latach 1973-82 gdy z powodu kryzysu gospodarczego Pinochet zaczął odchodzić od ich pomysłów, kierując się w stronę większego interwencjonizmu gospodarczego. Po demokratyzacji z 1990 r. Chile stało się typową gospodarką wysokorozwiniętą, zrywając z przeszłością.
- Chile po zamachu stanu Augusto Pinocheta zaczęło realizować politykę gospodarczą wspieraną przez monetarystów
- Późny okres rządów junty charakteryzował się wzrostem interwencjonizmu państwowego
Augusto Pinochet obala Allende
Na 1973 r. sytuacja Chile była katastrofalna, kraj się znajdował w izolacji politycznej spowodowaną przez wrogą postawę USA wobec władz Chile. Inflacja wynosiła nawet 600%, kraj znajdował się w recesji i był pogrążony w strajkach. W takich warunkach Augusto Pinochet 11 września rozpoczął pucz wojskowy. Wypromowany przez Allende wojskowy go obalił tego samego dnia, a Salvador Allende popełnił samobójstwo. Wojsko przejęło nad pogrążonym w kryzysie państwie. Jednak Pinochet mógł liczyć na wsparcie USA, które było zaangażowane w zamach stanu. Polityka USA wcześniej nastawiona na zniszczenie gospodarki Chile się odwróciła we wspomaganie jej odbudowy.
Zobacz też: Ceny ropy maleją tak jak ryzyko ataku Izraela na Irańskie obiekty naftowe
Junta wojskowa mianowała na kierownicze stanowiska w rządzie, odpowiadające za gospodarkę grupę ekonomistów ze szkoły Chicagowskiej. Ich celem było przekształcenie gospodarki realizującej system protekcjonizmu i industrializacji opartej na substytucji importu w kraj wolnorynkowy. Chicago Boys wdrożyli tzw. terapię szokową. Ograniczyli interwencję rządu i działalność firm państwowych. Przedsiębiorstwa i grunty wywłaszczone podczas prezydentury Allende ponownie sprywatyzowano. Poza kopalniami miedzi, Augusto Pinochet zdecydował się wypłacić odszkodowanie za wywłaszczenie. Kontrola cen została zniesiona, a cła obniżone radykalnie. Podobnie rynek finansowy i przepływy kapitałowe. Ruch robotniczy został stłumiony, często przy udziale wojska.
Reformy neoliberalne doprowadzają do kryzysu
W ciągu następnych lat po kryzysie doszło do reformy podatkowej. Podatki bezpośrednie zostały obniżone, podczas gdy podatki pośrednie zostały podniesione, tłumiąc progresję podatkową. Bezrobocie w pod koniec lat 70 się podwoiło, osiągając poziom prawie 20%. Dlatego Augusto Pinochet pierwszy raz sprzeciwił się doradcom. Zdecydował o robotach publicznych w regionach kraju najbardziej dotkniętych bezrobociem. Skrajnie restrykcyjna polityka monetarna, objawiająca się podniesieniem stóp procentowych z 49% do 178%. W połączeniu z pośpiesznymi liberalizacjami. Doprowadziły do spadku produkcji przemysłowej w latach 1974-76 o 26%. Pierwsze lata wdrażania reform Chicago Boys objawiały się rekordową liczbą bankructw przedsiębiorstw i znacznym spadkiem udziału produkcji przemysłowej w strukturze PKB z powodu gwałtownych recesji z lat 1973,1975 i 1981. Recesje były na tyle gwałtowne, że spadek PKB był porównywalny, z okresem „Wielkiego Kryzysu” w Chile.
Zobacz też: Rusza połączenie z Chile to jedna z najdłuższych tras
Na te recesje duży wpływ miała gwałtowna liberalizacja importu, sztucznie zawyżony kurs walutowy i bardzo wysokie stopy procentowe. Interesujące jest, że walka z hiperinflacją trwała bardzo długo, mimo tak ortodoksyjnych metod. Po 4 latach inflacja wciąż wynosiła 180% w trakcie gwałtownych recesji, inflacja nie spadała gwałtownie. Inflacja wróciła do normalnego poziomu w latach 80 dopiero. Początkowo wysokie poparcie biznesu dla reform szybko zaczęło spadać. Wpływy ekonomistów ze szkoły Chicagowskiej również.
Kryzys 1982 spowodował odrzucenie reform Chicago Boys
Po recesji z 1975 r. gospodarka rozwijała się od 1977 r. do 1980 r. wskaźniki wzrostu, były dość wysokie. Na poziomie 6,5-10% w skali roku. Uczyniło to Chile wizytówką monetarystów i liberałów ekonomicznych. Boom się zakończył w 1981 r. gdy z powodu kryzysu zadłużenia Ameryki Łacińskiej gospodarka znowu się załamała, a inflacja w 1982 r. znowu zaczęła rosnąć. Chile zostało dotknięte najmocniej, PKB spadło o 14%, podczas gdy PKB Ameryki Łacińskiej zmniejszyło się o 3,2% w tym samym okresie. Zaistniały specyficzne powody kryzysu dla Chile, wywołane przez reformy Chicago Boys. Chicago Boys oczekiwało zgodnie ze swoimi modelami, że nadwyżki fiskalne rządu i redukcja zaangażowania państwa w gospodarce uchronią kraj od kryzysu zadłużenia. Ich reformy doprowadziły do radykalnego wzrostu zadłużenia zagranicznego z 21% w 1975 r. do 69% w 1981 r. Ponadto z powodu liberalizacji rynków finansowych i odrzuceniu kontroli kapitału, doprowadziły do radykalnego wzrostu prywatnych pożyczek zagranicznych.
Kryzys zadłużenia spowodował panikę bankową, doprowadzając do katastrofalnego kryzysu gospodarczego, w jakim znalazło się Chile na początku lat 80. W następstwie kryzysu powszechnie uznano Chilijski Eksperyment za nieudany. Augusto Pinochet zwolnił doradców z Chicago Boys i zaczął zmieniać kształt polityki gospodarczej. Co warto zaznaczyć, dyktator sam nie był również nigdy ideologicznym zwolennikiem liberalizmu gospodarczego. Dużą rolę w obraniu takiej polityki miało poparcie USA dla takiego jej kierunku.
Stary dobry interwencjonizm państwowy?
Augusto Pinochet po kryzysie zdecydował się na wdrożenie tzw. pragmatycznego neoliberalizmu. Twarzą zmian był Hernán Büchi, który zaczął walkę z kryzysem od nacjonalizacji największych banków Chile i spłaty przez bank centralny Chile części zadłużenia. Wydatki rządowe zaczęły gwałtownie rosnąć. Przy czym zwiększały się one w tak szybkim tempie, że prędko udział państwowych wydatków w strukturze gospodarki był wyższy niż za Allende. W tym okresie junta starała się zdywersyfikować politykę zagraniczną i handlową, nawiązując współpracę międzynarodową z innymi państwami. Augusto Pinochet nawiązał współpracę z ChRL głównie w aspekcie obronności i handlu. Również ten okres historii jego junty charakteryzował się poprawą stosunków dyplomatycznych z innymi krajami kontynentu, Japonią oraz Europą Zachodnią.
Zobacz też: Wzrost PKB Chin zaskoczył analityków
Büchi zaczął przywracać stare regulacje finansowe i bankowe, a także wprowadzać kolejne. Przywrócił kontrolę kapitału, chcąc uniknąć kolejnego kryzysu finansowego. Ożywienie gospodarcze planował oprzeć na eksporcie, wprowadzając łagodny wariant polityki przemysłowej opartej na pobudzaniu eksportu. Założył ProChile, chilijską agencję rządową specjalizującą się w promocji eksportu. Podniósł cła do poziomu 35%, w wyniku tego Chile stało się najbardziej chronioną cłami gospodarką na kontynencie. Po 1985 r. wspierał dalszy rozwój eksportu poprzez subsydia eksportowe i tanie kredyty od państwa dla eksporterów. Po demokratyzacji z 1990 r. Chile dalej stopniowo odchodziło od reform monetarystów i między innymi ponownie zalegalizowano związki zawodowe. Podniesiono wydatki socjalne i inwestycje rządowe, zwłaszcza te związane z infrastrukturą. Chile w latach 90 odnotowywało dużo lepsze wyniki gospodarcze niż w okresie rządów junty wojskowej. Spadła też korupcja, która stanowiła duży problem przez cały okres rządów Pinocheta.