Rosja pod Putinem: Od demokracji i korupcji do pełnego autorytaryzmu i imperializmu

Władimir Putin objął funkcję prezydenta Federacji Rosyjskiej 31 grudnia 1999 r. gdy poprzedni prezydent Borys Jelcyn podał się do dymisji. Rosja w tym czasie znajdowała się w katastrofalnym stanie, krajem targały niepokoje i separatyzmy. Społeczeństwo przez całe lata 90. ubożało, a poziom bezrobocia był ciągle wysoki. Państwo zostało zdewastowane korupcją i niekompetencją decydentów. Pozycja międzynarodowa Rosji była cieniem dawnej potęgi Związku Radzieckiego. Przez pierwsze lata jego rządów Rosja dokonała niemałego przełomu i rozwoju gospodarczego, Putin wyciągnął kraj z „Wielkiej Smuty Jelcyna”. Zbudował w ten sposób poparcie, które trwa do dziś, utrzymując jego reżim przy władzy.
- Pierwsze lata rządów Putina charakteryzowały się dynamicznym wzrostem gospodarczym
- Władimir Putin zbudował swoją karierę prezydencką na wizerunku stróża prawa i porządku
Początki kariery Putina
Władimir Putin zaczynał swoją karierę w Federacji Rosyjskiej od stanowiska przewodniczącego Komitetu Stosunków Zewnętrznych przy urzędzie mera Petersburga po rezygnacji z pracy w służbach specjalnych. Anatolij Sobczak, pełniący wtedy urząd mera Petersburga przedstawiał się jako zwolennik demokracji, reform oraz modernizacji Rosji. Był nawet jednym ze współautorów konstytucji obowiązującej do dziś w Rosji. W praktyce był jednym z najbardziej skorumpowanych osób z otoczenia Borysa Jelcyna, a Władimir Putin pomagał mu rozkradać majątek państwa. Jednym z czołowych oszustw, aktów korupcji, jakich dopuścili się Sobczak i Putin był program „surowce za żywność”, który polegał na eksporcie surowców o wartości 93 milionów dolarów w zamian za import żywności dla ubogiej ludności. Rosyjski sąd w 1996 r. uznał, że Putin celowo zaniżył realną wartość surowców eksportowanych w ramach programu, a do importu żywności nigdy nie doszło.
Zobacz też: Ropa coraz tańsza! Wszystko przez złe wyniki z Niemiec i Chin
Po przegranej przez Sobczaka kampanii wyborczej w 1996 r. przyszły prezydent Rosji przeprowadził się do Moskwy i objął stanowisko zastępcy Departamentu Zarządzania Majątkiem Prezydenta. Rok później uzyskał stanowisko zastępcy kierownika Administracji Prezydenta Federacji Rosyjskiej. Pełniąc tę funkcję poznał wielu swoich przyszłych współpracowników m.in. Nikołaja Patruszewa, Dmitrija Miedwiediewa czy Aleksieja Kudrina. W 1997 r. został awansowany na czynnego radcę stanu Federacji Rosyjskiej I klasy, tj. na najwyższy federalny stopień cywilnej służby państwowej. Szczytowym momentem jego ówczesnej kariery było stanowisko dyrektora Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB), które objął 25 lipca 1998 roku. Prezentował się wtedy jako szeryf ścigający przestępców, terrorystów i skorumpowanych urzędników. Jako pierwszy przywódca FSB wielokrotnie udzielał wywiadów czy wydawał oświadczenia z działań prowadzonych przez służby. Władimir Putin prawdopodobnie w ten sposób chciał zbudować rozpoznawalność, chociaż nie jest pewne czy dysponował wtedy informacjami, że jest rozważany jako potencjalny następca Borysa Jelcyna.
Władimir Putin obejmuje stanowisko prezydenta
Rotacja kadr politycznych była stałym elementem w Rosji późnego okresu Jelcyna. Borys Jelcyn i jego otoczenie próbowało pogodzić interesy różnych frakcji oraz grup interesu. W następstwie na wszystkich stanowiskach rządowych i kluczowych urzędach następowały ciągłe zmiany. Na przestrzeni ostatnich 18 miesięcy rządów Jelcyna Rosja miała pięciu premierów. Kontrolę nad segmentami czy obszarami państwa obejmowały osoby reprezentujące różne grupy interesów i mające różne, większości sprzeczne z innymi decydentami cele. Wydaje się, że Putin pierwotnie był częścią tej układanki. Wtedy określenie następca Jelcyna było przypisywane licznym politykom, w tym przykładowo zamordowanemu w 2015 r. Borisowi Niemcowowi.
W przeciwieństwie jednak do reszty Władimir Putin mający powiązanie ze służbami Federacji Rosyjskiej potencjalnie mógł dysponować materiałami kompromitującymi Jelcyna i jego otoczenie. W wyniku tego jego kariera mogła ulec przyśpieszeniu. 9 sierpnia 1999 r. Putin został mianowany pełniącym obowiązki premiera rządu Federacji Rosyjskiej. Tydzień później uzyskał wotum zaufania. Jednakże należy zaznaczyć, że jego rząd powstał z osób wytypowanych przez Borysa Jelcyna. Prawdopodobnie wtedy Jelcyn zaproponował Putinowi, zostanie jego następcą. Po serii zamachów bombowych, o które zostali oskarżeni Czeczeni, a prawdopodobnie zostały przeprowadzone przez FSB i inwazji na Dagestan, wizerunek Putina jako zwolennika prawa, porządku i silnego państwa zagwarantował mu duży wzrost poparcia.
Zobacz też: W Rosji brakuje taboru kolejowego
31 grudnia Borys Jelcyn zrezygnował z funkcji prezydenta i zgodnie z konstytucją Rosji Putin został pełniącym obowiązki prezydenta Federacji Rosyjskiej. Prowadzona przez niego krwawa kampania wyborcza oparta na wojnie w Czeczenii, a także obietnicach reform i walki z korupcją zakończyła się powodzeniem. Putin uzyskał 53% głosów, wygrywając w pierwszej turze. Prawdopodobnie fałszerstwa pozwoliły na przekroczenie progu 50%, a ważnych głosów uzyskał ponad 40%. Do 2002 r. II wojna czeczeńska dobiegła końca, Rosja w jej czasie popełniła wiele zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciw ludzkości, za co nigdy nikt nie został pociągnięty do odpowiedzialności.
Działania Putina przynoszą ożywienie gospodarcze
W pierwszych latach swoich rządów Putin prowadził wojnę z oligarchami, którzy zbudowali swoje majątki w czasach Jelcyna. Część z nich musiała upuścić Rosję, a inni zginęli. Putin przejął kontrolę nad pozostałymi oligarchami, budując w ten sposób zaplecze dla swoich rządów. Wykreował też kolejnych oligarchów jak Roman Abramowicz. Zmuszał ich do inwestowania swoich majątków w Rosji i wspierania funkcjonujących interesów w kraju. Przejął kontrolę nad Gazpromem, który w latach 90. był państwem w państwie dysponującym nawet własną telewizją, promującą jego interesy. W zwiększeniu znaczenia Gazpromu pomogło zniszczenie przez Kreml firmy Jukos zarządzaną przez oligarchę Michaiła Chodorkowskiego. Który wspierał finansowo opozycje wobec Putina.
W pierwszych latach swoich rządów Władimir Putin rozpoczął realizacje wielu inwestycji, reform socjalnych i odbudowy własności państwowej. Ważną rolę w ożywieniu pełniły duże nakłady na rozbudowę infrastruktury, która przez dekadę kryzysu znajdowała się w fatalnym stanie. W latach 2000-2007 dochody realne wzrosły ponad dwukrotnie, a średnia pensja wzrosła ośmiokrotnie z 80 do 640 dolarów. Natomiast odsetek populacji żyjący poniżej progu ubóstwa spadł z 30% do 14%.
Sukcesem Putina były negocjacje w sprawie umorzenia zadłużenia z okresu ZSRR. W 2002 r. grupa państw składająca się na G7 umorzyła zadłużenie na poziomie 20 miliardów dolarów. W 2007 r. Bank Światowy stwierdził, że gospodarka rosyjska osiągnęła „bezprecedensową stabilność makroekonomiczną”. Produkt krajowy brutto w latach 2000-2007 rósł średnio na poziomie aż 7% w skali roku. Rosja nie odnotowała, takich wyników od lat 70.
Zobacz też: Gospodarka Rzymu została uratowana dzięki reformom Dioklecjana
Przestępczość zorganizowana, będąca jednym z głównych problemów w Rosji od okresu schyłku ZSRR została zwalczona przez Putina w pierwszych latach XXI wieku. Oczywiście korupcja dalej była dużym problemem, jednak w okresie rządów Władimira Putina nigdy nie osiągnęła tak dysfunkcyjnych rozmiarów, jak w okresie jego poprzednika.
Mimo problemów poparcie rośnie
W pierwszych latach rządów Putina cieniem na sukcesach wewnętrznych i zewnętrznych kładły się złe decyzje podczas katastrofy okrętu podwodnego Kursk. Odmowa zagranicznej pomocy skutkowała śmiercią 118 członków załogi tego okrętu podwodnego i poważnym ryzykiem katastrofy ekologicznej. Podczas zamachu terrorystycznego w teatrze moskiewskim nieistnienie rosyjskich służb antyterrorystycznych skończyło się katastrofą. Wysłanie tam jednostki wojskowej, jaką był Specnaz skutkowało śmiercią 132 zakładników, w wyniku strzelaniny i użycia broni chemicznej. Te wydarzenia nie obniżyły poparcia dla rządów Putina – 83% Rosjan oceniało go pozytywnie.
Po wygranej w wyborach prezydenckich w 2004 r. prowadzona polityka zaczęła się zmieniać. Prezydent Rosji coraz częściej odwoływał się do tradycji imperialnych i wyrażał krytyczny stosunek na temat państw zachodnich. W 2005 r. uruchomiono program „Narodowe Projekty Priorytetowe” mający na celu poprawę opieki zdrowotnej, edukacji, mieszkalnictwa i rolnictwa w Rosji. Jednocześnie z rozpoczęciem programów mających poprawić sytuację materialną społeczeństwa trwała walka z opozycją i krytycznymi wobec Putina dziennikarzami. Zabójstwo w 2006 r. Anny Politkowskiej wstrząsnęło światem. Podobnie inwazja na Gruzje z 2008 r. i zawieszenie traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie. Symbolicznie za przejście od łagodnego autorytaryzmu do autokratyzmu uznaje się stłumienie przez służby „Marszy Dysydentów” z 2007 r. realizowanych przez pozycyjną partię Inna Rosja, kierowaną przez byłego mistrza szachowego Garriego Kasparowa oraz narodowo-bolszewickiego przywódcę Eduarda Limonowa.