Kanał panamski to jedna z najważniejszych dróg morskich na świecie. Powstawał w dużych bólach

Kanał panamski to największy sztuczny szlak wodny o długości aż 82 km. Budowa tej trasy umożliwiła połączenie Morza Karaibskiego i Oceanu Spokojnego. Kanał panamski umożliwił tranzyt już nawet dziewięciuset tysięcy statków, obsługując w samym 2023 r. nawet 14,5 tysiąca. Generuje dochód na poziomie aż 500 milionów dolarów. Kanał panamski odgrywa istotną rolę w światowej logistyce, umożliwiając tańszy tranzyt towarów.
- Kanał Panamski stanowi jedno z głównych źródeł dochodu państwa Panamskiego
- Stany Zjednoczone w celu uzyskania prawa do budowy projektu wymusiły oderwanie Panamy od Kolumbii ustanawiając z nowego państwa swój protektorat
Historia powstania kanału panamskiego
Pierwsza koncepcja budowy kanału na terytorium Panamy powstała jeszcze w XVI wieku. Cesarz Rzymsko-Niemiecki i król Hiszpanii Carl V von Habsburg zlecił badania nad możliwością budowy obiektu, który skróci czas potrzebny na przepłynięcie z Hiszpanii na zachodnią część Ameryki Południowej. Brak dostatecznie liczebnej siły roboczej i technologii w Ameryce uniemożliwił budowę w tym okresie. Do tego pomysłu decydenci w kilku państwach wrócili po upadku imperium kolonialnego Hiszpanii w Ameryce. W 1843 r. Brytyjczycy zaproponowali rządowi Nowej Grenady, budowę kanału, ale w obliczu wstępnych kosztorysów, które kilkukrotnie przewyższały możliwości finansowe Wielkiej Brytanii, projekt porzucono.
Zobacz też: Panama ustanowiła kryptowaluty legalnym środkiem płatniczym. Zaszkodzi to reputacji kraju
W 1846 roku Traktat Mallarino-Bidlack wynegocjowany między USA a Nową Granadą przyznał Stanom Zjednoczonym prawa tranzytowe i prawo do interwencji militarnej w przesmyku. W 1848 roku odkrycie złota w Kalifornii zwiększyło zainteresowanie budową kanału panamskiego. Amerykanie w tym czasie również musieli po analizie kosztów zrezygnować z budowy. Ukończenie kanału sueskiego przez Francję i Wielką Brytanię w 1869 r. ożywiło zainteresowanie budową. Francuzi podczas budowy w Suezie wypracowali wiele rozwiązań, które mogły skrócić czas i zredukować koszty projektu kanału panamskiego.
W 1881 r. Ferdinand de Lesseps wynegocjował zgodę od rządu Kolumbii na budowę kanału panamskiego i zaczął zbierać inwestorów w Europie. Chociaż kanał panamski musiał mieć tylko 40 procent długości kanału sueskiego, to był o wiele większym wyzwaniem. Wynikało to z połączenia czynników klimatycznych i konieczności budowy śluz kanałowych. W budowie Francuzi wspierali się nowoczesnymi jak na tamte czasy koparkami parowymi. Przez następne 8 lat projekt zmienił się w katastrofę: pory deszczowe i komary przenoszące choroby spowodowały śmierć aż 22 tysiące robotników. Zrealizowano tylko fragment projektu, mimo że w ciągu 10 lat zbudowano kanał sueski. Francja pogrążyła się w największym kryzysie politycznym aż do afery Dreyfusa, ponieważ politycy przyjmowali łapówki za ukrywanie złych wyników finansowych projektu.
Stany Zjednoczone wkraczają do gry
Prezydent USA Theodore Roosevelt i kongres byli zainteresowani utworzeniem kanału. Rywalizowały koncepcje budowy przez Nikaraguę i Panamę, ostatecznie w 1902 r. wygrał plan panamski za sprawą ustawy Sponnera. W następnym roku USA i Panama podpisały traktat Hay–Herrán, gwarantujący dzierżawę gruntów na wieczność za coroczną opłatę i 10 mln dolarów. Senat Kolumbii odrzucił ten traktat, uznając, że zagraża suwerenności ich kraju. Roosevelt w odpowiedzi poparł niepodległość Panamy od Kolumbii, a po wybuchu tam powstania USA wsparło rebelie i zablokowało możliwość stłumienia rebelii armii Kolumbii. Po narzuceniu Kolumbii warunków pokoju i granic Panamy od razu przystąpiono do budowy kanału panamskiego. Bezsprzecznie ta interwencja nadszarpnęła reputacje w USA w tym regionie, stanowiąc preludium do przyszłej polityki USA wobec państw Ameryki Łacińskiej.
Traktat Hay–Bunau-Varilla, z listopada 1903 r. przyznał Stanom Zjednoczonym wieczyste prawo do budowy i administrowania Strefą Kanału Panamskiego i jej obroną. Traktat został powszechnie uznany za imperialny podbój i sprzeniewierzenie misji Stanów Zjednoczonych. Panama była protektoratem USA do roku 1939 r. państwem powstałym, w celu budowy kanału panamskiego. USA rozpoczęło proces budowy dużo lepiej od Francji. Stany Zjednoczone wdrożyły politykę przeciwdziałania tropikalnym chorobom i budowy infrastruktury niezbędnej do budowy oraz dla pracowników. Po dwóch latach intensywnych prac udało się czterokrotnie zmniejszyć liczbę śmierci z powodu chorób. Administracja amerykańska też zadbała o dużo lepsze, względem francuskich warunki pracy dla robotników. Zakupiono ponad sto zamontowanych na kolei koparek parowych. Do budowy wykorzystano również dźwigi parowe, betoniarki, pogłębiarki i pneumatyczne wiertarki. Wykorzystanie techniki radykalnie skróciło czas niezbędny do budowy kanału panamskiego, śluz i falochronu.
Stany Zjednoczone wydały prawie 500 milionów dolarów, w przybliżeniu równowartość 15,2 miliarda dolarów w 2023 roku na budowę kanału panamskiego. Kanał otwarto 15 sierpnia 1914 r. jednak część prac trwała do 1916 roku.
Zobacz też: Największa kopalnia miedzi w Panamie przestanie funkcjonować
Kanał Panamski dziś
Panama, uzyskała pełną suwerenność w zarządzaniu kanałem panamskim dopiero 31 grudnia 1999 roku. Stał się jednym z głównych źródeł dochodu państwa. Od 2019 r. Meksyk realizuje projekt alternatywnej trasy tranzytowej, korytarzu międzyoceanicznego Przesmyku Tehuantepec. Możliwe, że projekt Meksyku odniesie sukces z uwagi na krótszy czas obsługi statków. Od kilkunastu lat trwa modernizacja kanału panamskiego, bez wątpienia część infrastruktury jest już przestarzała, co odbija się na czasie niezbędnym na przepłynięcie. Nowe śluzy otwarto dla ruchu komercyjnego 26 czerwca 2016 roku. Niedawno prezydent-elekt Stanów Zjednoczonych Donald Trump zarzucił Panamie łamanie traktatów dotyczących warunków przekazania kontroli nad nim. Wskazywał na dyskryminacje w opłatach i uprzywilejowanie statków z Chin. Prezydent Panamy José Raúl Mulino zanegował te oskarżenia, wskazując na egalitarną politykę jego kraju ws. kanału panamskiego.