Okres Apartheidu zapoczątkowany w latach 20. XX wieku w okresie istnienia Związku Południowej Afryki trwał do lat 90, gdy uległ załamaniu pod wpływem ciężaru sankcji międzynarodowych. Wcześniej przez kilkadziesiąt lat trwania systemu segregacji rasowej, ZPA a po 1960 r. Republika Południowej Afryki była zdolna do sprawnego rozwoju gospodarczego i industrializacji kraju. Dzięki bogactwom naturalnym kraju jak złoto i diamanty, RPA w okresie Apartheidu stworzyło pierwszą rozwiniętą gospodarkę w historii Afryki.
- RPA była w latach 60. jednym z najdynamiczniej rozwijających się państw świata.
- Republika Południowej Afryki była państwem o najwyższych nierównościach na świecie.
- Apartheid upadł pod wpływem sankcji międzynarodowych i licznych konfliktów zbrojnych.
Lata 1920-1945 przynoszą przełom dla Afrykanerów
Związek Południowej Afryki powstały w 1910 r. na bazie podbitych przez Brytyjczyków Republik Burskich zmagał się z rosnącym bezrobociem wśród białych. Rolnictwo, czyli jedno z kluczowych miejsc zatrudnienia w RPA uległo załamaniu w trakcie wielkiego kryzysu. Do problemów białych rolników doszła również susza. Pod wpływem tych okoliczności, rolnicy sprzedawali ziemie i migrowali do miast. W miastach i osadach górniczych konkurowali z czarnoskórymi i koloredami o pracę. Nowi mieszkańcy miast wykorzystali władzę polityczną do przeforsowania prawa zgodnego z ich interesami. W ZPA wyłącznie biali dysponowali prawem głosu, należy tu jednak podkreślić, że ludność biała była rozbita na dwie grupy. Afrykanerów najczęściej pochodzenia holenderskiego i imigrantów pochodzenia anglosaskiego. Te grupy etniczne zwalczały się politycznie.
Afrykanerzy byli zdecydowanie liczniejszą grupą białych w Związku. Od końca lat 20. wybierali partie, które wspierały nacjonalizm afrykanerski i wspierały „białą pracę”. W konsekwencji wprowadzano sankcje prawne dla przedsiębiorstw, które nie zatrudniały dostatecznie dużo Afrykanerów. Znacjonalizowano kilka branż gospodarki, w tym koleje i hutnictwo stali, rezerwując zatrudnienie w tych firmach dla Afrykanerów. Lata 30. i zwłaszcza okres drugiej wojny światowej to okres dynamicznego wzrostu gospodarczego, napędzanego rosnącym popytem na towary przemysłowe i minerały. Rząd inwestował w duże projekty mające na celu ochronę zatrudnienia białych.
Partia Narodowa wprowadza Apartheid
W 1948 r. Partia Narodowa zdobywa władze i wdraża Apartheid. Segregacja rasowa określała, kto może mieszkać na danym obszarze, czym może się poruszać, z jakich usług korzystać i wiele innych fundamentalnych kwestii życia społecznego. Dla ludności innej rasy niż białej zakazano wstępowania do związków zawodowych, a nawet powstały osobne przepisy dotyczące pracy i prowadzenia działalności gospodarczej. W ciągu dwóch dekad następujących po dojściu do władzy Partii Narodowej, Afrykanerzy zdominowali wszystkie segmenty gospodarki. W 1961 r. władze proklamowały powstanie Republiki Południowej Afryki, zrywając ostatnie konstytucyjne więzy łączące kraj z Wielką Brytanią. Wycofały się przy tym z udziału we Wspólnocie Narodów. Partia Narodowa usunęła w ten sposób ostatni hamulec dla pełni władzy Afrykanerów. Przez całe lata 60. Republika Południowej Afryki dominowała okoliczne państwa. Zwłaszcza po 1949 r. gdy jednostronnie zaanektowała obszar dzisiejszej Namibii.
Zobacz też: Japonia chce wpompować do gospodarki nawet 30% gospodarki
RPA była uznawana – wedle kryteriów ONZ – za jedyny rozwinięty kraj Afryki. Ludność biała żyła na porównywalnych warunkach materialnych, co mieszkańcy Europy Zachodniej. Przez cały okres systemu Apartheid RPA produkowała dwa razy więcej prądu niż cała reszta Afryki razem wzięta. Gospodarkę Republiki w tym okresie wspomagała migracja czarnoskórych pracowników, z m.in. portugalskiego Mozambiku czy Lesotho. Realne płace w RPA dla ludności innej rasy niż biała (za honorowych białych uznawano Azjatów) w latach 1911-1971 spadły. Płace ludności czarnoskórej wynosiły poniżej 20% płacy białych.
Pełne zatrudnienie w połączeniu z hojnym państwem opiekuńczym dla białych i ustawodawstwem Apartheidu doprowadziły do bardzo dobrych warunków materialnych Afrykanerów i innych białych. Większość anglosaskich mieszkańców RPA nieoficjalnie popierała segregację rasową. Apartheid stworzył system, w którym czarni zostali zepchnięci na margines. Brak dostępu do edukacji, medycyny i nikła infrastruktura publiczna na terenach, które zamieszkiwali, doprowadziła do wykluczenia ich z zawodów wymagających wiedzy i umiejętności. Ziemia, na której mieszkali, została radykalnie ograniczona terytorialnie.
Volkcapitalismus
W czasie rządów Afrykanerów rząd wdrożył dość interwencjonistyczny system gospodarczy. Volkcapitalismus miał poza wspieraniem rozwoju gospodarczego stabilizować Apartheid utrzymując dominację gospodarczą białych. Powstały liczne firmy państwowe, tworzące nawet 35% gospodarki. Wdrożono mechanizmy planowania gospodarczego, kontrolę handlu i rozbudowane programy inwestycji państwowych.
Zobacz też: Kiedy Black Friday? Na co uważać
Volkcapitalismus długo się sprawdzał, w latach 1948-1975 ZPA/RPA utrzymywała jeden z najwyższych poziomów, wzrostu gospodarczego. W rekordowych latach 60. wzrost PKB wynosił nawet 9% w skali roku. W tym czasie RPA stała się krajem z najwyższymi nierównościami dochodowymi i majątkowymi na świecie. 40 procent populacji zarabiało zaledwie 6 procent dochodu narodowego. Wskaźniki śmiertelności niemowląt wśród czarnoskórych i kolorowych były 13 razy wyższe niż wśród białych.
Planowano, aby cała populacja czarnoskóra przeniosła się do tzw. Bantustanów, czyli częściowo niepodległych państw rządzonych przez wodzów plemiennych mających stanowić rezerwuar siły roboczej dla RPA, wspomagając dalszą ekspansję gospodarczą i likwidując czarną większość mieszkańców.
Sankcje przełamują Apartheid
Od lat 60. Apartheid wzbudzał coraz więcej kontrowersji na świecie, skutkowało to wdrażaniem sankcji gospodarczych czy zakazu sprzedaży broni. RPA długo była zdolna utrzymać ciężar sankcji, opracowała przykładowo własne systemy uzbrojenia i samodzielny przemysł zbrojeniowy, aby obejść sankcje militarne. Jednak w latach 80. ciężar sankcji, w połączeniu z licznymi wojnami toczonymi przez RPA z partyzantami w Namibii czy interwencjami wojskowymi RPA u sąsiadów, był już niemożliwy do utrzymania. Dodatkowa trudność dla utrzymania Apartheidu stanowiła demografia, spadał udział ludności białej w całej strukturze etnicznej.
Zobacz też: Prezes PLL LOT odwołany? Sensacyjne doniesienia
Pod wpływem tych trudności prezydent RPA Frederik Willem de Klerk w 1990 r. uwolnił Nelsona Mandelę i zalegalizował jego partie. W ciągu następnych lat upadł system segregacji rasowej i przeprowadzono wybory, w których cała populacja miała prawo głosu. Nelson Mandela został pierwszym czarnoskórym prezydentem RPA w 1994 r.
