Kompania Wschodnioindyjska. Korporacja z krwią na rękach i prywatną armią

Kompania Wschodnioindyjska to termin, który historycznie odnosi się do wielkiej korporacji handlowej. Czerpała ona zyski przede wszystkim z handlu przyprawami, zapewniając ich stały dostęp na europejski rynek. Korporacja posiadała także własną armię, flotę oraz była odpowiedzialna za wywołanie klęski głodu na wyzyskiwanych terenach.

• Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (VOC) w XVII wieku kontrolowała przyprawy z Indonezji i miała ogromne zyski z handlu na Oceanie Indyjskim.
• Najbardziej tragicznym przykładem skutków działań Kompanii był głód w Bengalu w 1770 roku, który pochłonął od 10% do 30% populacji regionu (zależności od szacunków mogło to być nawet 1,2 mln ludzi).
• Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (VOC) w 1669 roku dysponowała około 150 statkami handlowymi i 40 okrętami wojennymi, zatrudniała około 50 tysięcy pracowników i posiadała własną armię liczącą 10 tysięcy żołnierzy.

Jak monopolistyczne korporacje handlowe zdominowały globalny handel w XVII-XVIII wieku?

Kompania Wschodnioindyjska była jednym z najbardziej wpływowych narzędzi europejskiej ekspansji handlowej i kolonialnej w XVII i XVIII wieku. Była to forma monopolistycznej korporacji handlowej, której celem było zdobywanie bogactw poprzez handel z egzotycznymi regionami świata, szczególnie Azją. Powstały różne Kompanie Wschodnioindyjskie – brytyjska, holenderska, francuska czy duńska – ale to Brytyjska i Holenderska Kompania Wschodnioindyjska odegrały kluczową rolę w kształtowaniu globalnej gospodarki i imperialnych ambicji swoich państw.

Zobacz także: Największe miasta w Polsce. Gdzie mieszka najwięcej Polaków? [RANKING]

Te monopolistyczne organizacje miały ogromne przywileje nadawane przez rządy swoich krajów. Były uprawnione do zawierania traktatów, posiadania własnych wojsk, a nawet prowadzenia wojen w celu zabezpieczenia swoich interesów. Dzięki tym prerogatywom zdominowały handel przyprawami, herbatą, jedwabiem, bawełną oraz innymi cennymi towarami. Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (VOC) w XVII wieku kontrolowała przyprawy z Indonezji i miała ogromne zyski z handlu na Oceanie Indyjskim. Z kolei Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska stopniowo podporządkowała sobie Indie, kładąc podwaliny pod przyszłe Imperium Brytyjskie.

Rola Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej w kolonizacji Indii

Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska (EIC) została założona w 1600 roku na mocy przywileju królewskiego nadanego przez królową Elżbietę I. Początkowo jej działalność koncentrowała się na handlu przyprawami z Indii i Azji Południowo-Wschodniej, ale z biegiem czasu Kompania rozszerzyła swoje wpływy, budując faktorie handlowe i nawiązując relacje z lokalnymi władcami.

Kluczowym momentem w ekspansji EIC była bitwa pod Plassey w 1757 roku, w której armia Kompanii pod wodzą Roberta Clive’a pokonała siły bengalskiego naboba Siraja ud-Daulaha. Zwycięstwo to dało Brytyjczykom kontrolę nad Bengalem, najbogatszym regionem Indii. Stopniowo Kompania zaczęła sprawować coraz większą władzę administracyjną i wojskową nad subkontynentem, aż w 1818 roku stała się de facto rządem Indii.

Jednak nadmierna eksploatacja zasobów Indii oraz korupcja wśród urzędników Kompanii doprowadziły do rosnącego niezadowolenia miejscowej ludności. Kulminacją napięć było Powstanie Sipajów w 1857 roku – bunt indyjskich żołnierzy przeciwko rządom Kompanii. Powstanie to zostało krwawo stłumione, lecz jego skutkiem była likwidacja EIC i przejęcie rządów nad Indiami przez Koronę Brytyjską w 1858 roku.

Zbrodnie Kompanii Wschodnioindyjskich

Kompania Wschodnioindyjska nie tylko prowadziła działalność handlową, ale także dopuszczała się licznych zbrodni wobec ludności miejscowej. Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (VOC) w XVII wieku brutalnie podporządkowała sobie wyspy Indonezji. Szczególnie krwawe były represje na Wyspach Banda, gdzie korporacja wymordowała znaczną część rdzennej ludności, aby przejąć monopol na uprawę gałki muszkatołowej. Podobnie Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska (EIC) stosowała brutalne metody kontroli w Indiach. Masowe represje, egzekucje i zniszczenie miejscowych struktur społecznych były na porządku dziennym. Szczególnie krwawe było tłumienie Powstania Sipajów w 1857 roku, podczas którego Kompania dokonała licznych masakr.

Oprócz przemocy zbrojnej, działania Kompanii prowadziły do katastrof humanitarnych. EIC wymuszała na ludności indyjskiej uprawy dochodowych towarów, takich jak opium czy bawełna, co prowadziło do klęsk głodu. Najbardziej tragicznym przykładem był głód w Bengalu w 1770 roku, który pochłonął od 10% do 30% populacji regionu (zależności od szacunków mogło to być nawet 1,2 mln ludzi), podczas gdy Kompania nadal eksportowała ryż i inne zboża.

Zobacz także: Zarobki na Łotwie gonią polskie stawki. Niedługo nas wyprzedzą? [ANALIZA]

Dodatkowo zarówno EIC, jak i VOC brały udział w handlu niewolnikami. Holenderska Kompania transportowała niewolników z Afryki i Azji Południowo-Wschodniej, a Brytyjska Kompania stosowała system przymusowej pracy, który przypominał niewolnictwo. Władze Kompanii często stosowały brutalne kary wobec miejscowej ludności, w tym egzekucje, tortury oraz masowe wywłaszczenia.

Upadek Kompanii Wschodnioindyjskich i ich dziedzictwo

Główną przyczyną upadku Kompanii Wschodnioindyjskich była zmiana globalnych warunków gospodarczych oraz politycznych. Wraz z rosnącym sprzeciwem wobec prywatnych monopoli, europejskie państwa zaczęły przejmować bezpośrednią kontrolę nad swoimi koloniami. Holenderska Kompania Wschodnioindyjska upadła w 1799 roku z powodu zadłużenia i nieefektywnego zarządzania, a Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska została rozwiązana w 1874 roku, kilka lat po przejęciu władzy nad Indiami przez Koronę.

Mimo swojego upadku Kompanie Wschodnioindyjskie pozostawiły trwałe dziedzictwo. Ich działalność doprowadziła do rozwoju światowego handlu, powstania globalnych szlaków handlowych oraz stworzenia nowoczesnych struktur kolonialnych. Wpływy brytyjskie i holenderskie, które rozpoczęły się dzięki Kompaniom, miały ogromne znaczenie dla kształtowania współczesnego świata i globalnej gospodarki.

Zobacz także: Rosyjska Kolej bije kolejny antyrekord. Pociągi wolniejsze niż podczas lotu Gagarina w kosmos

Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska (EIC) w XVIII wieku zatrudniała na stałe jedynie 35 pracowników w swojej londyńskiej siedzibie, lecz w szczytowym okresie posiadała prywatną armię, która mogła liczyć nawet około 260 tysięcy żołnierzy, co stanowiło dwukrotność liczebności ówczesnej armii brytyjskiej. Z kolei Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (VOC) w 1669 roku dysponowała około 150 statkami handlowymi i 40 okrętami wojennymi, zatrudniała około 50 tysięcy pracowników i posiadała własną armię liczącą 10 tysięcy żołnierzy. Akcjonariusze VOC otrzymywali dywidendy sięgające 40% wartości ich inwestycji, co czyniło ją jedną z najbardziej dochodowych organizacji tamtych czasów. Dziś korporacje międzynarodowe, choć funkcjonujące na innych zasadach, często porównuje się do dawnych Kompanii Wschodnioindyjskich ze względu na ich ogromny wpływ na światową ekonomię i politykę.