Afryka i Bliski WschódGospodarka

Światowy rynek finansowy – rosnąca potęga Chin i afrykański koszmar [ANALIZA]

O zaostrzających się warunkach finansowych na świecie wiedzą już wszyscy. Stopy procentowe podnosi główny gracz na międzynarodowym rynku monetarnym — System Rezerwy Federalnej. Gdy amerykański FED zacieśnia politykę monetarną, kraje rozwijające się oraz rynki wschodzące (EMDE) drżą o swoją wypłacalność, gdyż przeważnie obficie korzystają z taniego dolara — taka sytuacja prędzej czy później ulega jednak zmianie. Nic nie trwa wiecznie. Ujemne realne stopy procentowe także. Wszakże, nie wszyscy wiedzą, kto tu rozdaje karty. I wcale nie jest to tylko amerykański management. Światowy rynek finansowy jest coraz bardziej zdominowany przez chińskich wierzycieli. 

Opierając się na dwóch artykułach naukowych: China’s overseas lending i Hidden Defaults oraz wątku ekonomisty Marcina Czaplickiego na Twitterze udostępnionego poniżej, postanowiłem szczegółowo omówić specyfikę obecnego rynku wierzycieli, w którym zaznacza się dominacja chińska, ze szczególnym uwzględnieniem implikacji z tego wynikających, dla regionu afrykańskiego. Wszelkie wykresy oraz dane ilościowe w niniejszej analizie pochodzą z wyżej wymienionych artykułów. 

Chiński wierzyciel — jak zmienia się światowy rynek finansowy

Chiny intuicyjnie kojarzą nam się z potęgą eksportową, na której budują swoją ekspansję gospodarczą, doganiając Stany Zjednoczone. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę, że Państwo Środka od początku XXI wieku umacnia swoją pozycję na rynku światowych wierzycieli i dziś jest największym pożyczkodawcą na świecie, w szczególności dla państw EMDE.

Ekspansję Chin na międzynarodowym rynku pożyczek zagranicznych pokazuje poniższy wykres. Chińskie pożyczki bezpośrednie oraz kredyty handlowe wzrosły z niemal 0% PKB do ponad 1,5% światowego PKB w 2015 roku (1,5 bln USD). Niemniej, Chiny już od połowy ubiegłego wieku są aktywne na rynku pożyczkowym.

Chińskie pożyczki zagraniczne jako % światowego PKB

Zobacz także: Mamy kolejnego bankruta! Sri Lanka ogłosiła bankructwo

Państwo Środka w latach 50. oraz 60. XX wieku silnie wspierało sojuszników komunistycznych, pożyczając im niezbędny kapitał pieniężny do rozwoju gospodarczego. W latach 70., 80. oraz 90. finansowa ekspansja Chin nieco przygasła, lecz wraz z nastąpieniem going-out policy (strategia polegająca na inwestowaniu zagranicą, Chiny za jeden z celów inwestycyjnych obrały sobie między innymi afrykański region) i rosnącej dominacji gospodarczej na świecie, zarówno udział pożyczek zagranicznych do PKB Chin, jak i globalnego PKB, silnie wzrósł.

Chińskie pożyczki zagraniczne jako % PKB Chin (po lewej) i jako % globalnego PKB (po prawej)

Chiny są obecnie największym wierzycielem gospodarek rozwijających się i rynków wschodzących. Poniższy wykres przedstawia skumulowany poziom długu zagranicznego państw EMDE wobec oficjalnych wierzycieli. Państwo Środka przegoniło Bank Światowy oraz Klub Paryski na początku ubiegłej dekady. Ani MFW, ani Bank Światowy, ani nawet 19 najbogatszych państw na świecie (Klub Paryski — nie ma w nim Chin) nie są największymi dostarczycielami kapitału do państw Trzeciego Świata. To Chiny zasilają najbiedniejsze gospodarki.

Oficjalni wierzyciele w światowej gospodarce

 

Pod względem odsetka krajów rozwijających się i wschodzących otrzymujących pożyczki z Chin i USA, wciąż zaznacza się amerykańska supremacja. Jednak różnica w ostatnich 20 latach maleje. Pod koniec XX wieku ok. 90% państw EMDE korzystało z amerykańskich kredytów, natomiast jedynie 40% tychże państw było dłużnikami wierzycieli chińskich. W 2017 roku udział oficjalnych pożyczek z Chin wzrósł do ponad 80%, wobec niemal 100% pożyczek z USA.

Odsetek krajów rozwijających się oraz wschodzących, które skorzystały z chińskich i amerykańskich pożyczek

Istotne jest także, kto te pieniądze pożycza? Czy są to pożyczki oficjalne płynące z instytucji rządowych Chińskiej Republiki Ludowej, czy komercyjne płynące z instytucji prywatnych? Poniższy rysunek wskazuje, kto pożycza (who lends) i komu pożycza (who borrows).

Struktura chińskich wierzycieli 

Zobacz także: Kryzys żywnościowy w Afryce: Bank Światowy przeznaczy 2,3 mld USD w ramach programu wsparcia

W Chinach za prowadzenie polityki kredytowej za granicą odpowiadają głównie Chiński Bank Rozwoju oraz Chiński Bank Eksportowo-Importowy — ich pożyczki zagraniczne stanowią ponad 70% całkowych pożyczek Państwa Środka. Instytucje rządowe mają znikomy wpływ na udzielanie pożyczek pozakrajowym podmiotom. Głównymi kredytobiorcami są rządy centralne, które odpowiadają za ok. 50% całkowitych zobowiązań kredytowych oraz przedsiębiorstwa państwowe i celowe, których udział wynosi ok. 40%. Reszta, to sektor prywatny – 8%.

Warunki pożyczkowe chińskich wierzycieli

S. Horn, C.M. Reinhart oraz C. Trebesch wskazują, że:

Oficjalne pożyczki Chin za granicą nie są zatem porównywalne z działalnością pożyczkową większości innych rządów wierzycieli, w szczególności tych organizowanych w OECD i Klubie Paryskim.

Pożyczki udzielane przez rządy OECD oraz kraje członkowskie Klubu Paryskiego są udzielane na niezwykle ulgowych warunkach. Do 2017 roku około 70% kredytów asygnowanych przez Klub Paryski do krajów o niskich dochodach i krajów wschodzących miało formę pomocy rozwojowej, co oznacza, że zasady spłaty były ulgowe, w tym co najmniej 25% stanowiły dotacje (bezwrotna i nieodpłatna pomoc finansowa). Przykładowo, w strefie euro w ramach Europejskiego Mechanizmu Stabilności po kryzysie zadłużeniowym, europejscy wierzyciele udzielali pożyczek na 30 lat ze znikomą premią za ryzyko. Chińskie warunki finansowe pożyczek są zgoła odmienne.

Większość chińskich pożyczek denominowana jest w amerykańskich dolarach (Chiny mają je na przykład z wpływów przychodowych z eksportu) i zawiera premię za ryzyko. Na przykład MFW oraz inni międzynarodowi wierzyciele dla krajów o niskich dochodach udzielają pożyczki na zerowy lub niski procent. Oprocentowanie dla chińskich pożyczek wynosi zazwyczaj 2-3%. Natomiast dla krajów o średnich dochodach, warunki pożyczkowe są porównywalne z innymi wierzycielami. Dlaczego, mimo to kraje biedniejsze tak chętnie korzystają z pożyczek chińskich wierzycieli?

Jak wskazują S. Horn, C.M. Reinhart oraz C. Trebesch, pożyczki te mają wysoki stopień uprzywilejowania, tzn. są zabezpieczone, a wartość zadłużenia oraz przepływy spłat nie są informacjami publicznymi, co jest na rękę decydentom politycznym.

Jakie regiony są najbardziej zadłużone u chińskich wierzycieli?

Jak wynika z poniższego wykresu, najbardziej zadłużony region u chińskich wierzycieli to Afryka. Zanim omówię szczegóły dotyczące poniższego wykresu, objaśnię nieco zagadnienia metodologiczne. Kolor czarny oznacza medianę (wartość środkową) długu zagranicznego w stosunku do PKB krajów regionu wobec chińskich wierzycieli. Natomiast kolory czerwone są długami ukrytymi, które nie widnieją w oficjalnych statystykach. Po ich uwzględnieniu można określić prawdziwy poziom zobowiązań finansowych. Najbardziej jaskrawy kolor czerwony pokazuje maksymalną wartość zadłużenia regionu, gdyż jest to suma długu oficjalnego oraz długu ukrytego — górny, maksymalny pułap długu zagranicznego.

Poziom długu ukrytego jest najwyższy w państwach afrykańskich, którym jak widać, zależy na tajności swoich zobowiązań. Co ciekawe, Afryka ma większy udział zadłużenia w Chinach (ok. 60% PKB), aniżeli Azja Centralna oraz Dalekowschodnia — oba regiony ok. 40% PKB.

Zadłużenie zagraniczne wobec chińskich wierzycieli według regionu (jako % PKB)

Jeszcze lepiej widać to na poniższej mapce i wykresie. W Dżibuti (Afryka Wschodnia), poziom zobowiązań finansowych wobec Chin stanowi aż 70% PKB. W Demokratycznej Republice Konga jest to ok. 50% PKB. Większość państw EMDE zadłużonych u chińskich wierzycieli to kraje afrykańskie.

Mapa świata zadłużenia zagranicznego wobec chińskich oficjalnych wierzycieli

Dług zewnętrzny wobec Chin jako % PKB w 50 największych dłużnikach

 

Dlaczego chiński wierzyciel jest problemem dla Afryki? Problem niewypłacalności

Wcześniej omówione zagadnienia skłaniają do refleksji. Podobieństw między obecnymi wydarzeniami a tymi z lat 70. XX wieku jest multum. Wówczas kraje o niskich dochodach zaciągały pożyczki u amerykańskich oraz europejskich wierzycieli, które wydatkowane były na poprawę infrastruktury, przemysłu wydobywczego — ogólnie rzecz biorąc na rozwój gospodarczy. Nieefektywność tych inwestycji oraz zaostrzenie warunków finansowych i zahamowanie akcji kredytowej doprowadziło do kryzysu zadłużeniowego w państwach EMDE.

Dziś, kraje EMDE, a w szczególności Afryka korzysta z kapitału chińskich oraz amerykańskich wierzycieli na te same cele, które również wydaję się niezbyt efektywne. Co więcej, tak samo jak w latach 70. XX wieku tak samo i dziś, duża część zadłużenia zagranicznego państw afrykańskich jest ukryta. Instytucje ratingowe czy organizacje dbające o światowy ład gospodarczy nie mają wglądu, na jaką skalę zadłużają się mniej rozwinięte gospodarki, a co ważniejsze, na co ów dług jest wydawany. Nie uwzględniają więc tego długu w swoich sprawozdaniach oceniających poziom stabilności finansowej. Być może jest gorzej, niż nam się wydaje.

Po uwzględnieniu długu ukrytego, w 2017 roku poziom zadłużenia państw EMDE był wyższy niż w latach 80. wieku. Jeżeli dodamy do tego jeszcze eskalację zadłużenia zagranicznego w okresie pandemii, dekoniunkturę na światowych rynkach, ograniczenie akcji kredytowej i wzrost globalnych stóp procentowych, to wniosek jest prosty: być może Afryka stoi w obliczu największego kryzysu zadłużenia w historii. 

Trendy zadłużenia i cen surowców w krajach rozwijających się i wschodzących

 

Zobacz także:  Eksport zboża z Ukrainy: na znaczeniu zyskują alternatywne szlaki handlowe

W ramach ciekawostki, ale również ważnej uwagi dodam, że chińscy wierzyciele są mniej skorzy do redukcji zadłużenia, aniżeli wierzyciele z Klubu Paryskiego. Co to oznacza? To oznacza, że afrykańscy dłużnicy prędzej czy później będą musieli spłacić swoje zobowiązania finansowe nawet w obliczu ryzyka bankructwa, np. poprzez restrukturyzację długu.

Zakres umorzenia długów Chin i innych oficjalnych wierzycieli międzynarodowych

Co więcej, po 2016 roku, ale jeszcze przed pandemią COVID-19, kraje rozwijające się oraz rynki wschodzące mierzyły się z problemem niewypłacalności, co oficjalne dane nie wykazywały. Po uwzględnieniu chińskich restrukturyzacji widać, że ponad 10% państw na świecie musiało odroczyć spłaty odsetek od swoich zobowiązań kredytowych.

Restrukturyzacja długu zewnętrznego: wierzyciele chińscy vs wierzyciele prywatni

Nadchodzi fala bankructw w krajach EMDE? Sri Lanka może być dopiero początkiem [ANALIZA]

Wszelkie prawa do treści zastrzeżone.

Gabriel Chrostowski

Analityk makroekonomiczny, w wolnych chwilach uprawiający piłkę nożną oraz biegi krótko- i długodystansowe

Polecane artykuły

Back to top button

Adblock Detected

Please consider supporting us by disabling your ad blocker