Debata o Polskim Ładzie została zdominowana przez lobby biznesowe [BADANIE]
Pod wpływem nacisku opinii publicznej, głównie elit biznesowych, doszło do korekty Polskiego Ładu, która obniżyła efekt redystrybucyjny reformy.
Czworo polskich ekonomistów J. Sawulski, N. Szewczyk, K. Rafalska i M. Smółko przeprowadziło bardzo interesujące badanie, z którego wynika, że debata o Polskim Ładzie została całkowicie zdominowana przez lobby biznesowe. To zaś doprowadziło do korekt reformy przez rząd, które zmniejszyły efekt redystrybucyjny, zwiększyły koszty reformy i przyniosły korzyści samozatrudnionym o wysokich dochodach, którzy mieli zostać najbardziej obciążeni w pierwotnej wersji reformy.
Polski Ład. Najważniejsze zmiany w systemie podatkowym
W 2021 roku rząd Prawa i Sprawiedliwości ogłosił reformę podatkową Polski Ład, której główną ideą było zwiększenie progresywności w systemie podatkowo-składkowym. Wbrew obiegowym opiniom, Polska ma jednej z najbardziej regresywnych systemów podatkowych. Stosunek efektywnych stawek 10 proc. najbogatszych (górny decyl) do 50 proc. najuboższych wynosi 0,71, co jest czwartym najniższym wynikiem wśród 26 krajów Europy i USA. Zatem na tle innych krajów bogaci w naszym kraju płacą zdecydowanie mniejsze podatki w stosunku do biedniejszej połowy społeczeństwa. Polski Ład miał to zmienić.
Reformy miały dotknąć najbardziej samozatrudnionych o wysokich dochodach, a koszt reformy w początkowej wersji był stosunkowo niski (0,2 proc. PKB), natomiast efekt redystrybucyjny bardzo wysoki. Jedną z proponowanych zmian było zwiększenie kwoty wolnej od podatku do 30 tys. złotych. Według wyliczeń Ministerstwa Finansów na podwyższeniu kwoty wolnej od podatku zyskało aż 18 mln Polaków, a 9,5 mln najmniej zarabiających przestało płacić PIT, z kolei 8,5 mln płaci mniejszy podatek dochodowy. Jednocześnie wprowadzona zmiana zmniejszyła klin podatkowy w niższych płacach (różnica między całkowitym kosztem zatrudnienia a wynagrodzeniem netto pracownika).
Kolejna istotną zmianą było podniesienie progu podatkowego. Próg, od którego płaci się wyższą 32-procentową stawkę podatku wzrósł z 85 528 zł do 120 tys. złotych. Tym samym zwiększył się udział podatników płacących PIT na poziomie 12 proc. (początkowo 17 proc., ale w lipcu 2022 r. doszło do obniżenia stawki podatkowej). Według szacunków resortu finansów na tej zmianie zyskało 620 tys. podatników, którzy wcześniej płacili 32 proc. podatek, a teraz rozliczają się według stawki 12 proc. Jednocześnie osoby zarabiające milion złotych i więcej płacą dodatkowo 4 proc. od nadwyżki (powyżej 1 mln zł), co jest tzw. daniną solidarnościową.
Pierwotny projekt reformy zakładał także ulgę dla klasy średniej, ulgę dla rodziców samotnie wychowujących dziecko wynoszącą 1500 zł i możliwość odliczenia składki zdrowotnej od podatku. Zrezygnowano jednak z tych zmian w ramach Polskiego Ładu 2.0.
Debata o Polskim Ładzie została zdominowana przez lobby biznesowe
Ekonomiści J. Sawulski i in. (2023) w artykule naukowym Business power against redistribution: The case of watered-down tax reform in Poland wskazują, że skrajnie negatywny przekaz medialny Polskiego Ładu doprowadził do korekty reformy, która przyniosła korzyści samozatrudnionym o wysokich dochodach, podwyższyła koszt reformy z 0,2 proc. PKB do 0,7 proc. PKB i obniżyła efekt redystrybucyjny w systemie podatkowym.
Polscy badacze poddali analizie 156 artykułów i 208 wypowiedzi ekspertów w głównych mediach takich jak Dziennik Gazeta Prawna, Rzeczpospolita i Gazeta Wyborcza ukazanych od połowy maja 2021 roku (ogłoszenie reformy) do września 2021 roku (uchwalenie reformy przez sejm).
Z badania wynika, że debata publiczna wokół Polskiego Ładu została całkowicie zdominowana przez lobby biznesowe. Jak wskazuje J. Sawulski na Twitterze:
„najwięcej (około 40%) komentarzy pochodziło od ekspertów reprezentujących wprost biznesowe zrzeszenie lobbingowe”.
Chodzi o takie instytucje jak Związek Przedsiębiorców i Pracodawców, Konfederacja Lewiatan, Federacja Przedsiębiorców Polskich, Business Centre Club i Pracodawcy RP. Jednocześnie przedstawiciele związków zawodowych wypowiedzieli się zaledwie 5 razy, co stanowi 2 proc. wszystkich komentarzy, które autorzy badania brali pod uwagę.
7/16 1⃣ Debata wokół reformy była całkowicie zdominowana przez przedstawicieli biznesu.
Najwięcej (około 40%) komentarzy pochodziło od ekspertów reprezentujących wprost biznesowe zrzeszenia lobbingowe.
Głównie: @ZPPnetpl, @Konf_Lewiatan, @Federacja_PL, @BCCorg, @PracodawcyRP. pic.twitter.com/mi22vr28Zg
— Jakub Sawulski (@jakubsawulski) March 26, 2023
Jak wspomniano, idea Polskiego Ładu zakładała stosunkowo silny efekt redystrybucyjny, co oczywiście wiązało się z negatywnym odbiorem reformy wśród elit biznesowych. Ich dominacja w „mainstreamowych mediach” doprowadziła do negatywnego sentymentu wobec reformy w ogóle społeczeństwa. Pozytywny odbiór reformy występował jedynie w instytucjach publicznych i związkach zawodowych.
Ostatecznie negatywny sentyment sfery biznesowej i ich dominacja w mediach zmieniły nastawienie dziennikarzy do reformy. O ile początkowo było ono neutralne, o tyle we wrześniu, gdy sejm uchwalał Polski Ład, sentyment dziennikarzy był tak samo negatywny jak ekspertów biznesowych.
W efekcie wzrosły obawy obywateli, że stracą na reformie.
Odsetek tych, którzy wyrażali obawę że stracą na reformie był kilkukrotnie wyższy niż wynikało to z symulacji opartych na danych podatkowych. Wysokie były odsetki osób wskazujących na odpowiedzi „nie wiem” lub neutralne – wskazuje J. Sawulski
12/16 5⃣ Debata medialna zdezorientowała obywateli.
Odsetek tych, którzy wyrażali obawę że stracą na reformie był kilkukrotnie wyższy niż wynikało to z symulacji opartych na danych podatkowych. Wysokie były odsetki osób wskazujących na odpowiedzi „nie wiem” lub neutralne. pic.twitter.com/086u5sSavC
— Jakub Sawulski (@jakubsawulski) March 26, 2023
Ostatecznie pod wpływem nacisku opinii publicznej, głównie elit biznesowych, doszło do korekty Polskiego Ładu. Wprowadzone zmiany zmniejszyły efekt redystrybucyjny i okazały się najkorzystniejsze dla tych, którzy de facto mieli być najbardziej dotknięci, czyli dla samozatrudnionych o wysokich dochodach. Poniższy wykres pokazuje, że najwyższy decyl (10 proc. najwięcej zarabiających) skorzystał w porównaniu do pierwotnej wersji reformy.
Autorzy badania wnioskują, że:
Reforma podatkowa, pierwotnie zaproponowana przez partię rządzącą w maju 2021 r., miała na celu zmniejszenie obciążeń podatkowych dla podatników o niskich dochodach i zwiększenie obciążeń podatkowych dla podatników o wysokich dochodach, przede wszystkim samozatrudnionych. Jednak w trakcie konsultacji społecznych reforma była stopniowo rozwadniana. Rząd poczynił znaczne ustępstwa na rzecz stowarzyszeń przedsiębiorców i ostatecznie znacznie ograniczył postęp reformy.
