Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) opublikowała cykliczny raport dla Polski, w którym przedstawia ogólną sytuację ekonomiczną w kraju i daje zalecenia dla polityki gospodarczej. Jakie są główne zalecenia OECD? Podwyższyć i wyrównać wiek emerytalny dla obu płci, ustanowić niezależną radę budżetową i w średniookresowej perspektywie poddać się konsolidacji fiskalnej. Brak reform może oznaczać długoterminową niestabilność fiskalną.
Sytuacja gospodarcza jest stabilna, lecz obrywa przez wojnę w Ukrainie
OECD prognozuje, że PKB wzrośnie w tym roku o 0,9%, a średnioroczna inflacja wyniesie 12,7%. Jednak w 2024 roku inflacja silnie spadnie i w ostatnim kwartale ma wynieść 3,5%. Oczekuje się, że stopa bezrobocia nieznacznie zwiększy się do 3,5% w 2023 roku i 3,8% w 2024 roku. Ekonomiści OECD wskazują na wzrost długu publicznego w najbliższych latach. Dług publiczny w relacji do PKB wzrośnie z 51,8% obecnie do 54,9% w 2024 r., podczas gdy deficyt sektora finansów publicznych w stosunku do PKB wzrośnie do 4,9% w tym roku i spadnie do 4,0% w następnym roku.
Dekoniunktura byłaby głębsza w przypadku eskalacji wojny Rosji z Ukrainą lub dalszych zakłóceń w dostawach energii – czytamy w raporcie OECD
Polityka makroekonomiczna? Musi znaleźć odpowiednią równowagę
Zarówno polityka pieniężna, jak i fiskalna powinny gwarantować, że wyższa inflacja nie utrwali się – podkreśla OECD
Ekonomiści OECD zauważają, że polityka pieniężna znacznie zaostrzyła się od października 2021 roku. Stopy procentowe wzrosły od tego czasu do rekordowo wysokiego poziomu 6,75%. Jednocześnie wskazują, że istnieje ryzyko utrwalenia się podwyższonych oczekiwań inflacyjnych, dlatego bank centralny musi być gotowy do dalszych podwyżek stóp procentowych, jeżeli będzie to konieczne.
W celu poprawy spójności policy mix, OECD zaleca, aby polityka fiskalna była bardziej ukierunkowana, gdyż pozwoli to uniknąć zwiększania się presji inflacyjnej. Jednocześnie tymczasowe wsparcie polityczne łagodzące skutki kryzysu energetycznego, jak limity cen energii elektrycznej i gazu oraz zerowa stawka VAT na żywność, powinny być kontynuowane w razie potrzeby. W średnim i długim terminie OECD zwraca uwagę na potrzebę konsolidacji fiskalnej, ponieważ presja wydatkowa związana ze starzeniem się społeczeństwa, niezbędnym nakładem na opiekę zdrowotną i wysokimi wydatkami na obronność mogą negatywnie odbić się na poziomie deficytu strukturalnego i stabilności fiskalnej. Dodatkową presję fiskalną stanowić może niska stopa zastąpienia, która będzie wymagać wsparcia emerytów.
Zobacz także: Ustawowa płaca minimalna zyskuje na znaczeniu! W krajach OECD to już normalność
Inne zalecenia OECD? Poddać się reformie emerytalnej
Jednak, aby temu zapobiec, OECD zaleca podwyższenie wieku emerytalnego. Taka reforma zmniejszy presję fiskalną i zwiększy poziom przyszłych emerytur.
[…] należy wydłużyć okres aktywności zawodowej, między innymi poprzez stopniowe wyrównywanie ustawowego wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet oraz podniesienie wieku emerytalnego zgodnie ze wzrostem średniej długości życia w dobrym zdrowiu.
Zwiększenie progresywności i niezależna rada budżetowa
Ekonomiści tej instytucji wskazują również, że poszerzenie podstawy dochodów i poprawa efektywności wydatków pomogłyby poprawić stabilność budżetową. O czym dokładnie mowa? Chodzi między innymi o zwiększenie progresywności systemu podatkowego przez obniżenie i uproszczenie stawek VAT oraz zwiększenie opodatkowania nieruchomości. Kluczowe znaczenie będzie mieć też zwiększenie efektywności wydatków, zwłaszcza tych kluczowych dotyczących ochrony zdrowia i infrastruktury.
[…] powołanie rady budżetowej mogłoby pomóc w utrzymaniu wiarygodności fiskalnej oraz wspierać lepsze i bardziej przejrzyste zarządzanie finansami publicznymi – wskazuje OECD
Polski rząd często korzysta, zwłaszcza w obliczu kryzysu, ze środków pozabudżetowych (PFR i BGK). Środki te są częścią sektora instytucji rządowych i samorządowych, jednak nie są uwzględniane w budżecie państwa, który jest zatwierdzany przez parlament. OECD zwraca na to uwagę, stąd zaleca powołanie niezależnej rady budżetowej i wzmocnienie ram budżetowych przez przegląd obecnych reguł fiskalnych.
Według prognoz OECD, brak reform w systemie emerytalnym i podatkowym wiązać się będzie w długim terminie ze wzrostem długu publicznego do blisko 140% PKB. Natomiast zaimplementowanie zalecanych reform mogłoby pozwolić obniżyć zadłużenie do 20% PKB.
Zobacz także: Francja planuje kolejne miliardowe inwestycje w transport kolejowy
Transformacja cyfrowa jest kluczowa dla naszego rozwoju
Przed pandemią Polska osiągała szybki postęp gospodarczy, osiągając poziom życia na poziomie około 80% średniej OECD. Stało się tak w dużej mierze dzięki wzrostowi wydajności pracy, który w latach 2010-2020 wynosił średnio 3% rocznie – czytamy w raporcie OECD
Jednak o przyszłym rozwoju gospodarczym zadecydować może postęp w zakresie cyfryzacji. Transformacja cyfrowa może pomóc w uwolnieniu potencjału przedsiębiorczości w polskim biznesie, Wymaga to przez rząd przyjęcia kompleksowych działań w kilku obszarach polityki.
OECD podkreśla, że przyjęcie technologii cyfrowych jest stosunkowo niskie, szczególnie wśród małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Należy więc to zmienić przez proaktywne i rozszerzone doradztwo oraz wsparcie techniczne. Ważne jest również usunięcie barier regulacyjnych w usługach, gdyż mogłoby to pobudzić konkurencje i innowacje, zwłaszcza w sektorze ICT (technologie informacyjno-telekomunikacyjne).
Podstawą transformacji cyfrowej jest zwiększenie umiejętności cyfrowych wśród społeczeństwa. Niestety odsetek osób posiadających podstawowe lub ponadpodstawowe umiejętności cyfrowe jest w Polsce niższy niż średnia unijna, w każdej grupie wiekowej, poza osobami w wieku 16-24 lat. Szczególnie osoby starsze charakteryzują się brakiem umiejętności cyfrowych. Polityka rządowa powinna więc skoncentrować się na wyeliminowaniu tych niedoborów umiejętności poprzez zwiększenie elastyczności w edukacji. System edukacji w Polsce nie powinien ograniczać się tylko do młodych osób, tzn. skupić się także na osobach starszych. Bez tej zmiany transformacja cyfrowa będzie trudna.
Państwo powinno wyjść również naprzeciw problemom na rynku pracy jak na przykład słaba integracja osób starszych i młodych rodziców na rynku pracy. W Polsce, osoby powyżej 50 roku życia charakteryzują się najwyższą stopą bezrobocia, a rodzicom trudno jest pogodzić obowiązki macierzyńskie i zawodowe. Jednocześnie OECD docenia, że władze poczyniły już pewne działania w tym zakresie:
W starzejącym się społeczeństwie i w obecnym kontekście bardzo napiętego rynku pracy, podnoszenie kwalifikacji pracowników i lepsza integracja grup w trudnej sytuacji na rynku pracy są kluczowe. Zachęcanie do wydłużenia okresu aktywności zawodowej, ułatwianie migracji i usuwanie barier dla młodych rodziców pomogłyby przyciągnąć więcej osób do siły roboczej. Trwa rozszerzanie możliwości opieki nad dziećmi, co powinno umożliwić większej liczbie kobiet udział w rynku pracy.
Tempo dekarbonizacji musi przyspieszyć
Polska poczyniła postępy w przechodzeniu na zerową emisję netto do 2050 r., ale tempo dekarbonizacji musi znacznie przyspieszyć – podkreślają ekonomiści OECD
Polska jest piątą najbardziej emisyjną gospodarką w OECD w ujęciu per capita, a ludzie zdecydowanie bardziej cierpią w wyniku złej jakości powietrza niż w Niemczech i innych krajach regionu Europy Środkowo-Wschodniej (poniższy wykres).
OECD rekomenduje przyspieszenie rozwoju odnawialnych źródeł energii, dywersyfikację technologii i poprawę efektywności energetycznej, przy jednoczesnym spadku uzależnienia od węgla. Kluczowe jest wyznaczenie jasnej długoterminowej ścieżki cen do uprawnień emisji dwutlenku węgla, aby zapewnić gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom przejrzystość i jednocześnie (przez sygnały cenowe) wspierać szybsze przejście na odnawialne źródła energii. OECD zwraca także uwagę na przyspieszenie i zwiększenie inwestycji w sieci elektroenergetyczne oraz wdrożenie reform opodatkowujących pojazdy, które przyczyniają się do dużej emisji CO2 i mają negatywny wpływ na środowisko.
Ważne, aby transformacja w kierunku zielonej gospodarki odbyła się z jak najmniejszymi szkodami dla społeczeństwa. OECD pisze, że:
Sprawiedliwa transformacja energetyczna wymaga wsparcia najbardziej dotkniętych pracowników i regionów. Polskie kopalnie węgla kamiennego, które zatrudniają większość górników, mają zostać zamknięte do 2049 r. Umowa społeczna zawarta w 2021 r. jest mile widziana, choć większy nacisk należy położyć na przekwalifikowanie. Takie porozumienie jest również potrzebne pracownikom kopalń węgla brunatnego, przy zapewnieniu uzupełniających polityk dla szerszego łańcucha wartości węgla. Biorąc pod uwagę lepszą sytuację na rynku pracy w porównaniu z wcześniejszymi przemianami, koszty społeczne tej transformacji będą prawdopodobnie niższe niż w przeszłości.
Ogólny wniosek? Przed nami wiele reform
Przed Polską wiele reform i działań. W krótkim okresie polityka gospodarcza musi zadbać o ustabilizowanie inflacji. Do tego niezbędna jest spójność policy mix i przysłowiowe niedolewanie oliwy do ognia przez politykę fiskalną. Ryzyko w tym zakresie jest jednak spore, gdyż jesteśmy w roku wyborczym. Przykład Węgier pokazuje, że koszty nadmiernie ekspansywnej polityki fiskalnej mogą okazać się ogromne i uderzyć szczególnie w najuboższych.
W średnim i długim okresie polityka krajowa powinna podjąć wiele reform. Pierwsza z nich to reforma systemu emerytalnego polegająca na podwyższeniu wieku emerytalnego dla kobiet i jego wyrównaniu dla obu płci, co zalecał również nasz zespół redakcyjny, w raporcie pt. System emerytalny w Polsce wymaga naprawy [RAPORT OG]. Kolejne reformy dotyczą transformacji cyfrowej, energetycznej i systemu podatkowego. Jak wskazuje OECD:
Konieczne są reformy, aby poziom życia mógł się dalej poprawiać w starzejącym się społeczeństwie.
