W kontekście zielonej transformacji energetycznej prowadzonej przez Unię Europejską, a szczególnie pakietu Fit for 55, organizacje społeczne w Europie wskazywały na ryzyko wepchnięcia milionów Europejczyków w ubóstwo energetyczne i uczynienie ich niezdolnymi do samodzielnego opłacenia wyższych rachunków za energię, a także na ryzyko zimna w ich domach. W celu zapobiegnięcia takiej sytuacji w Unii Europejskiej została wprowadzona składka solidarnościowa, a w Polsce Rządowa Tarcza Solidarnościowa.
Unijna składka solidarnościowa
W październiku 2022 r. Rada UE przyjęła rozporządzenie o nazwie Interwencja w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii (2022/1854). Jego celem było wprowadzenie działań i rozwiązań ukierunkowanych na zmniejszenie zapotrzebowania na energię elektryczną oraz redystrybucję nadwyżek dochodów i zysków sektora energetycznego do gospodarstw domowych i przedsiębiorstw w celu złagodzenia skutków wzrostu cen energii. Państwa członkowskie w oparciu o to rozporządzenie mogą w zakresie sprzedaży detalicznej w pewnych okolicznościach stosować interwencje polegające na ustalaniu cen zaopatrzenia w energię elektryczną dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także ustalać cenę energii elektrycznej poniżej kosztów.
Zobacz także: PIE: Kryzys energetyczny znacząco podniósł ubóstwo energetyczne w UE
Rozporządzenie ustanowiło także obowiązkową tymczasową tzw. składkę solidarnościową od nadwyżek zysku uzyskanych przez przedsiębiorstwa w sektorze ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla i rafinacji, które mają siedzibę w państwach członkowskich UE. Rada UE zdefiniowała „nadwyżkę zysku”, czyli podstawę obliczania składki solidarnościowej, jako dochody podlegające opodatkowaniu w roku podatkowym 2022 lub 2023 (na podstawie krajowych przepisów podatkowych) uzyskane z działalności w wymienionych sektorach wykraczające poza 20-procentowy wzrost średnich dochodów podlegających opodatkowaniu w ciągu czterech lat podatkowych rozpoczynających się w dniu 1 stycznia 2018 r. lub później. Składka solidarnościowa ma zatem konstrukcję de facto podatku.
Wpływy z tej składki państwa członkowskie zgodnie z rozporządzeniem powinny wykorzystać na ochronę odbiorców, zarówno gospodarstw domowych, jak i przedsiębiorstw, najbardziej dotkniętych skutkami wysokich cen energii, finansować inwestycje w zieloną transformację, w zmniejszanie zużycia energii, w przekwalifikowywanie siły roboczej, oraz w efekcie ograniczyć zależność gospodarki UE od importu paliw kopalnych. Składka solidarnościowa jest zatem instrumentem finansowym służącym redystrybucji zasobów za pomocą interwencji o charakterze podatkowym.
Zobacz także: Więcej magazynów gazu, a mniej dopłat
Rządowa Tarcza Solidarnościowa na przykładzie Orlenu
W Polsce Rządowa Tarcza Solidarnościowa zamrażająca ceny i stawki opłat za energię na poziomie z 2022 r. obowiązuje od stycznia 2023 roku. Funkcjonuje ona w oparciu o ustawę z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej. W sierpniowej nowelizacji tej ustawy zwiększone zostały limity zużycia energii elektrycznej, do których obowiązują te zamrożone ceny i stawki, zwiększając oszczędności w gospodarstwach domowych oraz zmniejszając lęk o bezpieczeństwo.
Jak funkcjonuje Rządowa Tarcza Solidarnościowa, pokazuje przykład Orlenu. Spółka przekaże blisko 14 mld zł w ramach tzw. odpisu gazowego do państwowego Funduszu Wypłaty Różnicy Ceny, który umożliwia zamrożenie cen gazu dla 7 mln gospodarstw domowych oraz 35 tys. podmiotów wrażliwych, takich jak szpitale czy żłobki. Posiadanie tego polskiego czempiona pozwala w praktyce realizować wartości solidarności i sprawiedliwości społecznej, w tym chronić najsłabsze grupy społeczne oraz ciągłość realizacji najistotniejszych usług publicznych.
Zobacz także: Energa Obrót: więcej energii elektrycznej w preferencyjnej cenie
Równolegle Orlen systematycznie obniża ceny gazu dla przedsiębiorców. Dzięki temu, że PGNiG wszedł w skład Grupy Orlen, koncern zapewnił stabilizację finansową umożliwiającą elastycznie reagowanie na trendy rynkowe. W marcu 2023 r. spółka mogła zmienić sposób ustalania cennika, wiążąc go z cenami na giełdach. Aktualnie cena gazu dla przedsiębiorstw jest zmieniana co miesiąc na podstawie średnich notowań giełdowych w danym miesiącu i w związku z tym temu przedsiębiorcy korzystają ze spadków cen gazu na rynkach hurtowych. To są korzyści z powstania multienergetycznego koncernu. Ceny gazu dla przedsiębiorców korzystających z cennika PGNiG Obrót Detaliczny z Grupy ORLEN wynoszą w tym miesiącu niecałe 240 zł/MWh. To o 70 proc. mniej niż na początku roku.
Coraz więcej zielonej energii
Aktualnie 40 proc. wolumenu energii elektrycznej sprzedawanej przez Energę z Grupy Orlen to już zielona energia. W zaktualizowanej strategii Orlen przeznaczy aż 70 mld zł na rozwój zielonej energetyki. Koncern będzie intensywnie rozwijać moce zainstalowane OZE — do 2030 roku mają one osiągnąć 9 GW.
Zobacz także: Kolejna obniżka cen gazu dla biznesu
Spółka konsekwentnie realizuje projekty związane z niezbędną transformacją energetyczną Polski. Są to spójne, zdywersyfikowane i wielowymiarowe projekty, zarówno z zakresu OZE, jak i fotowoltaiki, wodoru, a także ostatnio ogłoszony program budowy modułowych reaktorów SMR. Udało się Polsce stworzyć podmiot, który może konkurować w gospodarce globalnej, generując wartość dodaną dla gospodarki polskiej, zapewniając Polakom bezpieczeństwo, włączając się w realizację wartości solidarności i ochrony konsumentów.
Dr Katarzyna Agnieszka Obłąkowska
Instytut Nowej Europy
Poglądy przedstawione w tekście są wyłącznie poglądami autora.
