Energetyczne podsumowanie roku. Co działo się w energetyce w 2023?

Rok 2023 zbliża się ku końcowi. Głównymi tematami pojawiającymi się przez cały rok w Polsce był atom, energia odnawialna oraz unijne regulacje. Był to ciekawy rok pełen energetycznych newsów, dlatego w poniższym artykule przyjrzymy się, co działo się w energetyce 2023 roku, ze szczególnym naciskiem na zmiany w polskiej branży energetycznej. 

Zacznijmy od początku, czyli co działo się w energetyce w styczniu

Rok 2023 w energetyce zaczął się z przytupem. W styczniu na obrady Sejmu z zamrażarki sejmowej trafił projekt zmieniający zasadę 10H dotyczącą budowy wiatraków, który stanowił również jeden z kamieni milowych do wypłat KPO. W ramach tego projektu miało nastąpić zmniejszenie wymaganego odstępu do 500 metrów, jednak w wyniku poprawek ostatecznie odległość wyniosła 700 metrów.

Zobacz także: Energetyka wiatrowa będzie filarem zielonej transformacji

W drugiej połowie stycznia rafineria w Gdańsku oznajmiła, że całość przetwarzanej przez nią ropy pochodzi spoza Rosji, tak samo, jak 90 proc. ropy w Grupie Orlen. Jednocześnie prezes spółki ogłosił, że trwają intensywne rozmowy dotyczące budowy przez Orlen małych reaktorów jądrowych SMR. W tym samym czasie Sejm przyjął ustawę zamrażającą ceny ciepła dla odbiorców indywidualnych, a rząd zapowiedział aktualizację Polityki energetycznej Polski poprzez dodanie do niej filaru „suwerenności energetycznej”.

W Europie premier Szwecji zasygnalizował przygotowanie projektu umożliwiającego budowę reaktorów jądrowych w nowych lokalizacjach. W tym samym czasie na północy tego kraju odkryto znaczne zasoby metali ziem rzadkich, ważnych w procesie transformacji energetycznej.

Zobacz także: Czy Polska potrzebuje SMR? [ANALIZA]

Węgiel odchodzi do lamusa, atom zyskuje na popularności

W lutym mijającego roku Polskie Elektrownie Jądrowe podpisały z firmą Westinghouse oficjalną umowę na prace przedprojektowe w ramach projektu budowy pierwszej polskiej elektrowni jądrowej. Dodatkowo kolejna firma, Świętokrzyska Grupa Przemysłowa Industria, ogłosiła współpracę z Rolls-Roycem mającą na celu wdrażanie w Polsce SMR-ów, a w Finlandii przedłużono okres działania najstarszej elektrowni atomowej do 2050 roku.

W Unii Europejskiej trwały prace nad regulacjami ograniczającymi emisję metanu z kopalni, co w znaczny sposób uderzyłoby w wydobycie węgla w Polsce. Negocjacje te po raz kolejny rozgrzały krajową dyskusję o roli węgla w energetyce.

Powrót podatku od nadmiarowych zysków i pożegnanie rosyjskiej gazu

W marcu PGE i ZE PAK otrzymały zgodę na utworzenie spółki mającej być polską stroną w procesie powstawania drugiej polskiej elektrowni jądrowej zlokalizowanej w Wielkopolsce, a budowanej we współpracy z koreańskim KHNP. Również w marcu po raz kolejny pojawił się temat podatku od zysków nadzwyczajnych, który miałby obowiązywać firmy górnicze i paliwowe, które dzięki niespodziewanym wzrostom cen surowców zanotowały większe zyski.

Zobacz także: Nasza pierwsza elektrownia atomowa powstanie przy współpracy z USA. Jest to również projekt geopolityczn

Nastąpiły również kolejne działania na szczeblu unijnym mające ograniczyć możliwość sprzedaży przez Rosję gazu do Europy, jak i wprowadzono przepisy, które zobowiązują producentów samochodów do redukcji zanieczyszczeń generowanych przez sprzedawane samochody do roku 2035 o 100%.

Energetyka odnawialna i jądrowa filarem transformacji energetycznej

W kwietniu poznaliśmy lokalizacje reaktorów SMR planowanych przez Grupę Orlen. Przedstawiono również projekt aktualizacji PEP 2040, podkreślający znaczenie energetyki odnawialnej i jądrowej w transformacji gospodarki, rolę węgla jako paliwa przejściowego oraz istotność inwestycji w infrastrukturę energetyczną. Spółka PEJ wystąpiła do MKiŚ o decyzję zasadniczą, będącą kolejnym krokiem w procesie powstawania pierwszej polskiej elektrowni jądrowej, podczas gry Finlandia uruchomiła największy reaktor jądrowy na świecie.

Zobacz także: Energetyka jądrowa przeżywa globalny renesans

PGE utworzyło również spółkę celową, której zadaniem jest budowa elektrowni szczytowo-pompowej Młoty. Jednocześnie spółka sfinalizowała proces przejęcia PKP Energetyka (obecnie PGE Energetyka Kolejowa), zajmującej się dystrybucją energii elektrycznej poprzez sieć trakcyjną na terenie całego kraju, a która została sprzedana prywatnemu funduszowi inwestycyjnemu w 2015 roku.

Francja nacjonalizuje, a Polska protestuje

W maju tego roku w UE przegłosowano kolejne akty prawne będące fragmentem unijnego pakietu Fit for 55. Ten zestaw aktów prawnych ma za zadanie przyspieszyć transformację energetyczną państw Unii Europejskiej. Zgodnie z wyliczeniami Ministra Aktywów Państwowych Jacka Sasina, pakiet będzie kosztował każdego Polaka 64 tys. zł.

Francuski rząd, wykupując wszystkie akcje z rynku, zrenacjonalizował spółkę EDF, która jest monopolistą na tamtejszym rynku. Okazało się również, że umowa Rosji z Chinami, mająca zastąpić utracony przez Rosję europejski rynek gazu, nie przyniesie oczekiwanych korzyści ekonomicznych ze względu na niskie ceny surowca w Państwie Środka.

Zobacz także: Fit for 55 zrewolucjonizuje polski transport. Emisje branży spadną nawet o ponad 67 proc.

Elektrownie wiatrowe i szczytowo-pompowe, czyli co działo się w energetyce w połowie roku

W czerwcu została podpisana przez prezydenta specustawa, która ułatwia budowę w Polsce elektrowni szczytowo-pompowych. W związku z tym PGE zainicjowało prace formalno-projektowe w celu rozpoczęcia prac nad ESP Młoty oraz prace nad znalezieniem kolejnych potencjalnych miejsc na rozwój magazynów energii. Dodatkowo dopuszczono do eksploatacji pierwszą w Polsce lokomotywę wodorową z zakładów PESA, a PGE przystąpiło do prac nad budową bazy serwisowo-operacyjnej swoich elektrowni wiatrowych typu offshore na Bałtyku, po tym, jak w maju razem z Orlenem otrzymała pozwolenie na wznoszenie ich w kolejnych 10 lokalizacjach.

Jednocześnie OZE w czerwcu świętowało kolejny sukces. Zgodnie z danymi Międzynarodowej Agencji Energii w pierwszej połowie 2023 roku, na całym świecie wydano więcej środków na projekty fotowoltaiczne niż na paliwa kopalne.

Metale ziem rzadkich i wiele, wiele zawirowań na międzynarodowych rynkach

W lipcu Kanada ogłosiła zwiększenie liczby planowanych SMR-ów w pierwszej elektrowni zawierającej rektory firmy Synthos, a KGHM otrzymał decyzję zasadniczą dotyczącą budowy SMR-ów we współpracy z amerykańską firmą NuScale. Natomiast Pani minister Anna Moskwa poinformowała, że Polska zaskarży do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej całość pakietu Fit for 55, jednak do września złożono skargi dotyczące tylko 6 aktów z pakietu. Polski rząd ogłosił kolejny pomysł dotyczący wprowadzenia podatku od nadmiarowego zysku w branży węglowej, po objęciu nim w czerwcu przedsiębiorstw zajmujących się energią elektryczną i gazem ziemnym.

Zobacz także: Skandaliczna inauguracja Nigeria Air okazała się ogromnym oszustwem

W tym samym miesiącu nastąpił wojskowy przewrót w Nigrze — afrykańskim państwie będącym jednym z najważniejszych producentów uranu, a zarazem jednym z najbiedniejszych państw na świecie. Kopalnie tego państwa zaspokajają 25% zapotrzebowania Francji na uran, więc przewrót wywołał zaniepokojenie potencjalnymi przerwami w dostawach. Jednocześnie z początkiem sierpnia w Chinach zostały wprowadzone ograniczenia na eksport galu i germanu — metali ważnych w procesie zielonej transformacji.

Przewroty wojskowe, czyli co działo się w energetyce w sierpniu

W sierpniu miesiąc po przewrocie w Nigrze nastąpił przewrót w wojskowy w Gabonie — państwie afrykańskim należącym do OPEC, co dodatkowo pogłębiło niepokoje związane z niestabilnością regionu zachodniej Afryki i potencjalnymi konsekwencjami dla światowych rynków energii. Równocześnie Kazachstan, największy producent uranu na świecie, ogłosił chęć budowy nowych reaktorów jądrowych jako pomost pomiędzy obecną gospodarką a gospodarką zeroemisyjną oraz jako gwarancję bezpieczeństwa energetycznego.

Polska agencja rządowa rozpoczęła poszukiwanie lokalizacji potencjalnego składowiska odpadów radioaktywnych co najwyżej średnioaktywnych, a na listę inwestycji strategicznych wpisano Harmony Link – podmorski kabel, który połączy kraje bałtyckie z europejskim systemem elektroenergetycznym. Z końcem sierpnia pojawiła się informacja, że w związku z trwającym kryzysem energetycznym, niemiecka firma powiększy odkrywkę węgla brunatnego, wyburzając przy okazji wiatraki stojące na terenie rozszerzenia.

Zobacz także: Opozycja jest pewna. Elektrownie jądrowe w Niemczech muszą zostać uruchomione!

Wychwytywanie i magazynowanie CO2 oraz Baltic Power

Wydano decyzję środowiskową dotyczącą pierwszej polskiej elektrowni jądrowej. Jednocześnie amerykański sąd odrzucił roszczenia Westinghouse, dotyczące praw KHNP do przekazywania technologii Polakom w ramach projektu drugiej elektrowni jądrowej.

Orlen ogłosił, że zapewnił finansowanie swojego projektu Baltic Power — najbardziej zaawansowanej w stopniu prac elektrowni wiatrowej offshore w Polsce. Elektrownia ma zostać uruchomiona w 2026 roku i wytwarzać około 4,4 TWh rocznie. Jednocześnie kilka podmiotów w Polsce (w tym Orlen, który w listopadzie ogłosił współpracę z Gaz-Systemem w tym zakresie), na kanwie trwających prac nad ustawą o składowaniu CO2, ogłosiło rozpoczęcie prac nad instalacjami mającymi wychwytywać i magazynować pod ziemią ten gaz cieplarniany.

PiS traci władze, a Francja znajduje złoża wodoru

W październiku tego roku miały w Polsce miejsce wybory parlamentarne, w wyniku których PiS stracił władzę. Przed upływem kadencji nie udało się przegłosować powstania Narodowej Agencji Bezpieczeństwa Energetycznego — tworu, który miał wykupić ze spółek energetycznych aktywa węglowe, żeby obniżyć ich ślad węglowy. Jednocześnie potencjalna zmiana władzy postawiła znak zapytania nad wieloma realizowanymi do tej pory inwestycjami rządowymi. Z kolei wojewoda pomorski wydał decyzję o ustaleniu lokalizacji elektrowni jądrowej w gminie Choczewo na Pomorzu.

Zobacz także: Baltic Power z finansowaniem! Międzynarodowe konsorcjum wesprze projekt

W październiku chiński statek przepływający u wybrzeży Finlandii uszkodził podmorskie kable i gazociąg łączący Estonię z Finlandią. Tymczasem we Francji odkryto znaczne złoża naturalnie występującego wodoru, potencjalnie przydatnego w transformacji energetycznej oraz zabezpieczono długookresowe dostawy uranu poprzez podpisanie umowy o współpracy przy projekcie eksploatacji uranu w Mongolii. Na koniec października Brazylia i Turcja znalazły się na czele państw kupujących ropę od Rosji, a władze Burkina Faso ogłosiły, że chcą wybudować elektrownię jądrową do 2030 roku.

Koalicja wdraża swój plan na energetykę w Polsce

W listopadzie, przy podpisaniu umowy koalicyjnej, partie byłej opozycji zdradziły koalicyjny plan na energetykę w Polsce. Jako podstawę podano nacisk na zieloną energetykę, modernizację sieci przesyłowej czy kontynuację inwestycji w energetykę jądrową oraz odmrożenie i wykorzystanie środków dostępnych w ramach KPO. Dodatkowo do Sejmu trafiła nowa ustawa wiatrakowa, przygotowana przez członków nowej koalicji rządzącej, zakładająca zmniejszenie odległości od zabudowań dla nowo powstających turbin wiatrowych. Z powodu kontrowersyjnych zapisów oraz połączenia tematu z zamrożeniem cen dla konsumentów, zmiany te zostały zatrzymane. Rozpoczęto również analizy, mające na celu wyłonienie wariantu budowy drugiego połączenia energetycznego Litwy (a przez nią innych krajów bałtyckich) z Polską, czyli całym europejskim systemem energetycznym.

Zobacz także: Kryzys w branży SMR. Czy to koniec technologii mikro reaktorów?

Końcówka 2023 roku, czyli COP 28 oraz SMR w Polsce

W grudniu miał miejsce COP 28 w Dubaju. Spośród najważniejszych wydarzeń tej konferencji możemy wymienić deklarację o potrojeniu zainstalowanych mocy OZE do 2030 roku i jądrowych do 2050 roku, a także zdanie w dokumencie końcowym mówiące o odchodzeniu od paliw kopalnych w systemach energetycznych w sposób sprawiedliwy i zgodnie z ustaleniami nauki w celu osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. ABW wystawiło negatywną opinię planom Orlenu dotyczącym budowy SMR w Polsce, jednak pomimo tej oceny plany polskiego koncernu uzyskały od MKiŚ decyzję zasadniczą.

Co działo się w energetyce w 2023 roku? – Podsumowanie

Z powyższego podsumowania najważniejszych wydarzeń na rynku energetycznym Polski i niektórych wydarzeń na rynkach światowych, można stwierdzić, że energetyka z raz obranej drogi atomu i OZE nie zmieni kierunku. W Polsce mamy do czynienia z dwoma programami dużych elektrowni jądrowych i co najmniej trzema elektrowniami typu SMR. OZE bije kolejne rekordy, jeśli chodzi o środki inwestowane i moce zainstalowane w Polsce. Liderzy partii tworzących obecny rząd twardo podkreślają istotność OZE i atomu jako głównych filarów bezpieczeństwa energetycznego. Zapowiadane przez nich audyty umów podpisanych przez poprzedni rząd — dotyczących między innymi projektów elektrowni jądrowych — wydają się nieuniknione, jednak pozostaje mieć nadzieję, że nie stworzą one dodatkowych opóźnień w realizowanych już przedsięwzięciach.

Zobacz także: Tańszy prąd? Najpierw modernizacja sieci energetycznej

Sukcesem tego roku jest duża liczba konkretnych decyzji administracyjnych dla projektów elektrowni jądrowych, co pozwala liczyć na kontynuację tego trendu. Również zmiana zasady 10H jest dobrym krokiem dla wsparcia rozwoju OZE, a próby koalicji rządzącej mające na celu dalszą liberalizację dają nadzieję na dalsze pozytywne zmiany.

Rok 2023 upłynął pod znakiem zanikającego kryzysu energetycznego wywołanego agresją Rosji na Ukrainę. Rosyjskie surowce znikły lub niemal znikły z europejskiego rynku, co dodatkowo wzmocniło prace nad neutralnością klimatyczną, a także zwróciło uwagę na suwerenność energetyczną państw. Przyszły rok prawdopodobnie jeszcze bardziej zatrze wspomnienia kryzysu.

Ekosocjalizm, czyli dlaczego dewzrost zniszczy pokój i dobrobyt, a potem klimat [RAPORT OG]