Afryka i Bliski WschódGospodarka

Neoimperializm i neokolonializm, czyli źródła zacofania gospodarczego w Afryce [ANALIZA]

Afryka jest kontynentem o powierzchni ponad 30 mln km kwadratowych, populacji liczącej niespełna 1,5 mld ludzi i dysponuje zasobami naturalnymi, których Europa może tylko pozazdrościć. Dlaczego, więc mieszkańcy Afryki Subsaharyjskiej nie cieszą się z postępującego dobrobytu, rozwoju ekonomicznego oraz bezpieczeństwa społecznego. Gdzie są źródła zacofania gospodarczego w Afryce? Dlaczego południowa część naszego globu kojarzy nam się z ubóstwem i marazmem? Jednymi ze źródeł są dwa postępujące zjawiska: neoimperializmu oraz neokolonializmu.

Dlaczego w Afryce nie istnieje demokracja?

Jak wskazują Stańczyk-Minkiewicz oraz Wilczyński (2020) zjawiska neokolonializmu i neoimperializmu to pochodne dysfunkcji aparatu państwowego wynikającego z nieudolnej władzy. W rankingu Fragile State Index z 2019 roku, który klasyfikuje państwa pod względem dysfunkcyjności, w pierwszej 30-stce znajduje się aż 21 krajów afrykańskich.

Nieumiejętne sprawowanie władzy przez rządy afrykańskie wynika bezpośrednio z kolonializmu, który potocznie nazwany został „Wyścigiem o Afrykę” mającym miejsce w okresie 1885-1914, kiedy to mocarstwa zachodnie rywalizowały o podporządkowywanie sobie afrykańskich państw, z których tylko dwa przetrwały okres ekspansji terytorialno-kolonialnej, utrzymując swoją niepodległość.

Kolonializm spowodował, że rdzenni mieszkańcy Afryki nie zgłębili tajników skutecznego zarządzania państwem oraz nie ostali się z systemem demokratycznym zdominowanym przez kraje najbardziej rozwinięte. Trwający proces dekolonizacji rozpoczęty po II wojnie światowej i próba utworzenia państw silnych i demokratycznych w Afryce Subsaharyjskiej zakończył się fiaskiem. Po pierwsze w społeczeństwach afrykańskich brakuje silnie zakorzenionych tradycji demokratycznych. Jak wynika z raportu Freedom in the World z 2019 roku, tylko 9 państw Afryki Subsaharyjskiej zostało ocenionych jako „wolne” kraje (Mauritius, RPA, Botswana, Wyspy Zielonego Przylądka, Namibia, Wyspy Świętego Tomasza, Senegal, Ghana i Benin). Reszta krajów została oceniona jako „wolne częściowo” lub „państwa bez wolności”.

Dlaczego w Afryce istnieje autorytaryzm?

Po drugie quasi demokratyczne rządy w relatywnie szybkim czasie zostały obalone przez ustrój autorytarny oparty o politykę przemocy oraz terroru. Autokratyczni despoci świadomi braku aprobaty ze strony społeczeństwa, aby utrzymać status quo i panujący porządek [czyli chaos], stosują wspomnianą wyżej politykę terroru i przemocy, ponieważ jedynie w ten sposób są w stanie utrzymać się u władzy. Chaos polityczny, ekonomiczny oraz społeczny implikowany terroryzmem i autokracją powoduje, że nie wyodrębniają się silne ugrupowania opozycyjne będące w stanie obalić panujący rząd.

Mapa 1. Indeks terroryzmu (2020).

Następstwem funkcjonowania patologicznego ustroju są korupcja, kleptokracja, nepotyzm oraz „przejadanie” bogatych złóż surowców naturalnych. Instytucje oligarchiczne, czyli rządy afrykańskie sprzedają krajowe bogactwa — ziemie oraz surowce — zachodnim inwestorom, a środki ze sprzedaży redystrybuują pomiędzy najbliższe otoczenia, zwane oligarchią. W ten sposób bogacą się elity, i biednieje społeczeństwo, które nie czerpie żadnych zysków z bogactwa surowców naturalnych. Tłumaczy to po części występowanie tzw. klątwy surowcowej w krajach Afryki Subsaharyjskiej.

Korupcja, kleptokracja i nepotyzm — zarazy gnębiące Afrykę

Z autokratycznych korzeni wyrosły trzy permanentne zjawiska prześladujące Afrykę: korupcja, kleptokracja oraz nepotyzm. Korupcja oraz kleptokracja to zjawiska, które niemal wsiąkły do systemu sprawowania władzy w krajach afrykańskich. Elity polityczne czerpią wszelkie z zyski z posiadania dóbr, którymi dysponuje dane państwo kosztem społeczeństwa. Polega to na ustanawianiu prawa oraz prowadzenia polityki zgodnej z interesem wąskiej grupy osób. Oczywiście taka polityka oparta jest o korupcję i występowanie takich zjawisk jak pranie pieniędzy oraz defraudacja publicznych środków.

Mapa 2. Indeks korupcji (2019).

Źródło: Transparency International — Corruption Perception  Index 2019

Zobacz także: Pięć powodów, dlaczego w Rosji nie dojdzie do buntu społeczeństwa

Według Corruption Percpetion Index (CPI), który obrazuje stan korupcji w danym kraju (100 oznacza brak korupcji, 1 oznacza całkowitą korupcję), Sudan, Sudan Południowy oraz Somalia mają drastycznie niskie wskaźniki (kolejno 16, 12, 9) wskazujące na patologicznie złą sytuację pod względem występowania korupcji. W regionie Afryki Subsaharyjskiej najlepiej pod tym względem jest na Seszelach, w Botswanie oraz na Wyspach Zielonego Przylądka.

W państwach rządzonych na zasadach autorytarnych powszechnym zjawiskiem jest także nepotyzm. Najbogatsze oraz najbardziej wpływowe elity są beneficjentami ograniczonych dóbr materialnych. Podobnie jest z dostępem do odpowiednio wysokiego poziomu edukacji. Natomiast stanowiska publiczne dzielone są pomiędzy jedne i te same grupy społeczne (rodziny, oligarchia, grupa etniczna itp.).

Źródła zacofania gospodarczego w Afryce, czyli neokolonializm i neoimperializm

Brak tradycji demokratycznych. uformowanie się ustroju autorytarnego, zjawiska korupcji, kleptokracji oraz nepotyzmu spowodowały powstanie neokolonializmu i neoimperializmu, które stanowią jedne z wielu źródeł zacofania gospodarczego w Afryce.

Współczesny kolonializm, a, innymi słowy, neokolonializm należy rozumieć jako przejmowanie złóż bogactw naturalnych przez zagranicznych — zachodnich oraz chińskich — inwestorów. Poniższa mapa przedstawia umiejscowienie licznych złóż surowców naturalnych. Zagraniczne korporacje oraz rządy wykupują i eksploatują złoża danego surowca. Dobrym przykładem jest Nigeria, wysoce zasobna w ropę naftową. Jak wskazują Stańczyk-Minkiewicz oraz Wilczyński (2020), Nigeria posiada niecałe 40 proc. udziałów w wydobyciu ropy naftowej (czyli udziałów w narodowej korporacji naftowej NNPC). Reszta udziałów przypada na zagraniczne spółki, tj. Chevron, ExxonMobil, Total, Shell czy Phillips i wiele innych. Identyczny stosunek udziałów występuje także w przypadku wydobycia gazu ziemnego na terenie Nigerii.

Mapa 3. Miejsce złóż surowców naturalnych w Afryce.

Źródło: Margot Stańczyk-Minkiewicz, Piotr L. Wilczyński. „Neokolonializm i neoimperializm w państwach Afryki Subsaharyjskiej”. Przegląd Geopolityczny 33:80-101

Takich przykładów jest multum. W Mali, duże, zagraniczne korporacje inwestują w bogate zasoby złota, m.in. Randgold, Resolute Mining czy Avsnel Gold Mining. Górnictwo w Gabonie oparte o wydobycie manganu zdominowane jest przez francuską spółkę Eramet Group oraz chińską spółkę Citic Dameng Holdings.

Co z kolei oznacza pojęcie neoimperializmu? Jest to nic innego jak wykorzystywanie swojej pozycji przez światowe mocarstwa i tworzenie monopolu na dostawy broni, które cieszą się — wiadomo z jakich względów — dużym popytem ze strony krajów afrykańskich. W ten sposób powstają patologiczne relacje handlowe i przejawy wasalizmu, w których istotną rolę odgrywają Stany Zjednoczone, Rosja oraz Chiny.

Spośród krajów Afryki Subsaharyjskiej jedynie RPA uniezależniona jest od dostaw broni i pod tym względem jest „samowystarczalna”. Nigeria, Kenia oraz Namibia doprowadziły do dywersyfikacji dostaw uzbrojenia, aby nie być uzależnionym od jednego mocarstwa, co przedstawia poniższa mapa. Powyższe kraje sprowadzają broń m.in. z Włoch, Ukrainy, Chin oraz USA. Takie kraje jak Algieria, Niger czy Botswana uzależnione są od 2 do 4 mocarstw dostarczających uzbrojenie — głównie są to Stany Zjednoczone, Chiny oraz Federacja Rosyjska. Natomiast Demokratyczna Republika Kongo, Tanzania oraz Egipt są całkowicie podporządkowane dostawom z jednego mocarstwa (głównie USA). Takie zjawisko nazywa się neoimperializmem w najczystszej postaci.

Mapa 4. Dostawy broni do krajów Afryki.

Źródło: Margot Stańczyk-Minkiewicz, Piotr L. Wilczyński. „Neokolonializm i neoimperializm w państwach Afryki Subsaharyjskiej”. Przegląd Geopolityczny 33:80-101

Zobacz także: Południowoafrykański przewoźnik Comair uziemiony na czas nieokreślony

Dlaczego neoimperializm oraz neokolonializm prowadzą do zacofania gospodarczego i trwałej stagnacji w Afryce? Sprzęt wojskowy dostarczany przez Zachód (USA, Włochy, Francja, Wlk. Brytania) oraz Chiny czy Rosję jest wykorzystywany do prowadzenia — wspomnianej już — polityki terroru i przemocy. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że w takich uwarunkowaniach niemożliwy jest postęp dobrobytu społecznego oraz rozwój gospodarczy. Natomiast neokolonializm prowadzi do pogłębienia się dysproporcji dochodowych wśród afrykańskich społeczeństw ze względu na nasilanie się korupcji, kleptokracji oraz nepotyzmu, które są zarówno przyczyną, jak i skutkiem neokolonializmu.

Klątwa surowcowa w Afryce: Związek między ceną ropy a wzrostem gospodarczym [BADANIE]

Wszelkie prawa do treści zastrzeżone.

Gabriel Chrostowski

Analityk makroekonomiczny, w wolnych chwilach uprawiający piłkę nożną oraz biegi krótko- i długodystansowe

Polecane artykuły

Back to top button

Adblock Detected

Please consider supporting us by disabling your ad blocker