Komentarze I Analizy

Wydatki na zbrojenia czynią nas biedniejszymi w długim okresie [BADANIE]

Ze względu na rosyjską inwazję wydatki na zbrojenia w Europie Środkowo-Wschodniej znacznie wzrosną. Jak wpłynie to na wzrost gospodarczy? Otóż jak wynika z analizy ekonomisty Łukasza Wiktora Olejnika najprawdopodobniej źle!

Ze względu na rosyjską inwazję wydatki na zbrojenia w Europie Środkowo-Wschodniej znacznie wzrosną. Jak wpłynie to na wzrost gospodarczy? Otóż jak wynika z badania ekonomisty Łukasza Wiktora Olejnika przeznaczanie przez rządy z analizowanego regionu środków na wojsko w latach 1999-2021 prowadziło do obniżenia wzrostu gospodarczego w długim okresie. Co więcej, okazało się, że podnoszenie wydatków na zbrojenia jest stosunkowo kiepskim sposobem na pobudzenie gospodarki w krótkim terminie. 

Jak kształtowały się wydatki na zbrojenia w Europie Środkowo-Wschodniej?

Jak widać na zamieszczonym poniżej wykresie zgodnie z danymi opublikowanymi przez NATO, kraje Europy Środkowo-Wschodniej* już od początku aktualnego wieku z każdym rokiem coraz mniejszą część PKB przeznaczały na wojsko. Przy czym szczególnie mocny ich spadek miał miejsce po 2003 roku. Z danych zaprezentowanych poniżej wynika, że jeszcze w 1999 roku wydatki na zbrojenia dziewięciu państw leżących w EŚW wynosiły średnio prawie 2 proc. PKB. Z kolei już w 2013 roku środki przeznaczone na analizowany cel ledwo przekraczały poziom 1 proc. PKB.  

Zobacz także: Wielkie zakupy polskiego wojska – wydamy łącznie pół biliona PLN

Jeżeli zaś chodzi o przyczyny tego stanu rzeczy, to jak zaznacza badacz, było ich naprawdę wiele. W okresie tym rozpoczęto wycofywanie wojsk z Afganistanu i Iraku, sytuacja geopolityczna na świecie się ustabilizowała, a krajom z tego regionu Europy udało dołączyć się do NATO. Ponadto nie można zapominać, iż w analizowanym latach miały miejsce dwa poważne kryzysy gospodarcze na naszym kontynencie. Te skłoniły wiele rządów do  znacznego obniżenia wydatków publicznych, w tym tych przeznaczonych na wojsko.

Źródło: Łukasz Wiktor Olejnik, „Economic growth and military expenditure in the countries on NATO’s Eastern flank in 1999–2021”

Rosyjskie inwazje doprowadziły do znacznego wzrostu środków przeznaczonych na wojsko!

Zapewne wydatki na zbrojenia następnie ustabilizowałyby się na tak niskim poziomie, ale w 2014 roku Rosjanie zaczęli prowadzić przeciwko Ukrainie działania wojenne. To właśnie w tym okresie Putin nielegalnie i z wykorzystaniem sił zbrojnych zajął należący do naszego wschodniego sąsiada Krym. Wydarzenie to uświadomiło między innymi europejskim społeczeństwom leżącym stosunkowo blisko agresora, jak kruchy jest pokój.  To zaś doprowadziło do tego, że wydatki na zbrojenia w EŚW ponownie zaczęły rosnąć.

W 2019 roku średnia wielkość środków przeznaczonych na analizowany cel w przypadku państw leżących w tej części kontynentu była bardzo blisko przebicia ustanowionego przez NATO poziomu 2 proc. Co więcej, w nadchodzących latach w obliczu rozpoczętej w 2022 roku przez Rosjan inwazji najprawdopodobniej wydatki na zbrojenia nadal będą rosnąć. Jak donosi Łukasz Wiktor Olejnik:

Pod koniec 2022 roku NATO poinformowało, że wydatki wojskowe całego sojuszu w 2023 roku mają wzrosnąć o 25,8 proc. rok do roku.

Zobacz także: Obowiązkowa służba dla mężczyzn? To gorsze wykształcenie i niższe zarobki! [BADANIE]

Jak wydatki na wojsko wpływają na gospodarkę? Ekonomia nie daje jednoznacznej odpowiedzi

Jak opisany powyżej wzrost wydatków wpłynie na gospodarkę? Z punktu widzenia teorii ekonomii odpowiedź na to pytanie jest niejednoznaczna. Weźmy przykładowo podażową stronę gospodarki. Z jednej strony wzrost wydatków na wojsko oznacza zwiększenie liczby osób zatrudnionych w analizowanym sektorze. Działanie takie spowoduje zmniejszenie zasobu pracy dostępnej dla gałęzi gospodarki produkującej na potrzeby cywilne, a tym samym przy innych czynnikach niezmienionych obniżenia PKB.

Z drugiej strony w ramach wojska nie raz powstawał niezwykle istotny czynnik produkcji, decydujący zgodnie z większością teorii ekonomicznych, o wzroście produkcji w długim okresie. Mowa mianowicie o wiedzy. To właśnie w ramach projektów wojskowych powstawały takie rewolucyjne technologie jak GPS, Internet, czy energetyka jądrowa. Biorąc pod uwagę, jak wiele czynników decyduje o sposobie wpływu wydatków na zbrojenia na wzrost gospodarczy, jak podkreśla badacz, ich wielkość najprawdopodobniej w różnych okresach, w różnych krajach inaczej wpływała na przyrost PKB. No dobrze, a jak zaś dotychczas wpływały one na rozwój gospodarek krajów Europy Środkowo-Wschodniej? To postanowił wyliczyć Łukasz Wiktor Olejnik w swoim artykule zatytułowanym „Economic growth and military expenditure in the countries on NATO’s Eastern flank in 1999–2021”. Ekonomista ten doszedł do następujących wniosków. 

Wydatki na zbrojenia czynią nas biedniejszymi w długim okresie

W długim okresie wydatki na zbrojenia szkodzą wzrostowi PKB per capita. Niezależnie od tego, z jakiej bazy danych ekonomista czerpał informacje o środkach publicznych przeznaczonych na ten cel (korzystał z danych Eurostatu, NATO oraz SIPRI) do przeprowadzenia regresji współczynnik przy zmiennej obrazującej wielkość wydatków na wojsko zawsze był ujemny oraz co ważniejsze silnie istotny statystycznie. Co więcej, ekonomista zbadał również, jak poszczególne rodzaje wydatków wpłynęły na wzrost gospodarczy krajów Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1999-2021. 

Zobacz także: Meksykańskie wojsko chce założyć własną linię lotniczą

Z tej analizy wynikło, że szczególnie źle na wzrost PKB per capita w długim okresie wpłynęły wydatki na personel. Oznacza to, że przeznaczanie środków między innymi na powołanie ludzi do służby wojskowej, zatrudnienie zwykłych pracowników oraz żołnierzy powoduje zgodnie z teorią ekonomii ograniczanie podaży pracy dostępnej dla gałęzi gospodarki produkujących na potrzeby cywilne. Przy czym, co warto zaznaczyć, biorąc pod uwagę, iż pieniądze na personel stanowią największą część środków przeznaczonych na wojsko (na pierwszym wykresie widać, iż ponad połowa wydatków na zbrojenia przeznaczana jest właśnie na personel) najprawdopodobniej to ten kanał w największym stopniu decyduje o ogólnym negatywnym wpływie analizowanych wydatków na wzrost gospodarczy w długim okresie.  

Wydatki na sprzęt wojskowy obejmujące głównie zakup amunicji, broni, mundurów i tak dalej również okazały się negatywnie wpływać na wzrost PKB per capita w długim okresie, choć nie już tak silnie, jak poprzednia kategoria wydatków. Z kolei co interesujące, środki przeznaczone na infrastrukturę wojskową pozytywnie oddziałują na tempo wzrostu gospodarczego w długim terminie. Oznacza to, jak wskazuje Łukasz Wiktor Olejnik, iż budowa i modernizacja dróg, linii kolejowych, mostów i tak dalej tworzy obiekty, z których korzyści czerpie nie tylko wojsko, ale również sektor produkujący na potrzeby cywilne. Jednakże, co warto zaznaczyć, po pierwsze efekt ten jest jedynie marginalnie istotny statystycznie. Po drugie zaś środki przeznaczone na budowę infrastruktury, co widać na zamieszczonym na początku tekstu wykresie, stanowią bardzo mały ułamek wydatków na zbrojenia. Średnio w analizowanym okresie wynosiły one jedynie 4,8 proc. całości środków przeznaczonych na ten cel. 

Czy wydatków wojskowe są w stanie, chociaż tymczasowo rozruszać gospodarkę?

No dobrze, ale może chociaż w krótkim okresie wzrost wydatków przeznaczonych na wojsko jest w stanie „rozruszać” gospodarkę? W końcu jak wskazywał już w latach 30. John Maynard Keynes podniesienie wydatków rządowych prowadzi do powstania tzw. efektów mnożnikowych. Środki wydane przez rząd trafiają do podmiotów, które następnie same po jakimś czasie część z nich wydają i tak dalej. Oznacza to, że rząd wydając przykładowo jedną złotówkę, jest w stanie podnieść popyt, a przez to i produkcję o znacznie więcej niż o jedną złotówkę, oczywiście o ile wyda ją na odpowiedni cel (znacznie szerzej o mnożnikach fiskalnych, ich funkcjonowaniu i tym podobnych Czytelnik znajdzie w artykule: Zrozum, czym jest mnożnik fiskalny, a zrozumiesz, jak kluczowa jest rola rządu). Czy wojsko jest takowym celem? Otóż jak wynika z wyliczeń badacza, faktycznie podwyższenie wydatków na zbrojenia prowadzi do powstania efektów mnożnikowych. Jednakże jest bardzo wiele “ale”. 

Źródło: Łukasz Wiktor Olejnik, „Economic growth and military expenditure in the countries on NATO’s Eastern flank in 1999–2021”

Zobacz także: Polska obrona przeciwlotnicza, czyli na co wydamy ponad 130 mld zł

Po pierwsze, jak widać na zamieszczonym powyżej, piątym wykresie, efekt podwyżki wydatków na wojsko wpływa istotnie statystycznie oraz pozytywnie na wielkość produkcji jedynie w pierwszym roku po nagłym wzroście środków przeznaczonych na ten cel. Co więcej, przy założeniu, iż gospodarka jest w recesji, a kurs waluty stały (najkorzystniejsze możliwe warunki do tego, aby ekspansywna polityka fiskalna wpłynęła pozytywnie na wzrost gospodarczy), pozytywny efekt występuje przez 2 lata oraz w czwartym roku po nagłym wzroście wydatków. Jednakże co znacznie ważniejsze, istnieją znacznie bardziej efektywne metody na tymczasowe podniesienie produkcji rządowymi wydatkami. Z trzeciego oraz czwartego wykresu wynika, iż konsumpcja rządowa, czyli wydatki publiczne przeznaczone na zakup dóbr, usług i zatrudnienie ludzi, niepowiązana z wojskiem wpływa pozytywnie na produkcję mocniej oraz dłużej.

Przy czym na samym końcu chciałbym zaznaczyć, iż oczywiście analiza wykonana przez badacza nie jest pełna. W końcu nie wziął on pod uwagę korzyści wynikających z wysokich wydatków na wojsko takich jak odstraszanie agresorów oraz zwiększenia szans na osiągnięcia sukcesu w potencjalnej wojnie. Jednakże nieuwzględnienie tych efektów nie wynikło bynajmniej ze złych intencji autora, a z tego, iż zwyczajnie takich korzyści nie da się wyliczyć.

*Analizowanymi przez ekonomistę krajami były Polska, Czechy, Węgry, Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia oraz Słowacja.

77% młodych Amerykanów nie nadaje się do wojska!

Wszelkie prawa do treści zastrzeżone.

Adam Suraj

Ekonomista zarażony miłością do tej nauki przez Ha-Joon Chang. To on pokazał, że ekonomia to nie są nudne obliczenia, a nauka o życiu społecznym.

Polecane artykuły

Back to top button

Adblock Detected

Please consider supporting us by disabling your ad blocker