Premier Mateusz Morawiecki podczas konferencji „Stabilne finanse publiczne w niestabilnych czasach” zapowiedział konsolidację finansów publicznych. Ma ona polegać na likwidacji funduszy stworzonych do walki z pandemią, kryzysem energetycznym i konsekwencjami rosyjskiej agresji na Ukrainę. Fundusze PFR i BGK mają zostać włączone do budżetu państwa. Pytanie, czy wszystkie i kiedy takowa konsolidacja by nastąpiła. Niemniej, jest to dobry kierunek zwiększający kontrolę nad budżetem i potencjalnie obniżający koszty obsługi długu. Proces ten musi jednak nastąpić stopniowo.
Likwidacja funduszy PFR i BGK. Pytanie, których?
Premier @MorawieckiM zapowiedział konsolidację finansów publ. przez likwidację funduszy stworzonych do walki z Covid19, kryzysem energetycznym i wojną. Fundusze te zagwarantowały skuteczną ochronę firm i miejsc pracy. Stabilizacja gospodarki umożliwia ograniczenie tych działań👍🏻
— Paweł Borys (@PawelBorys_) March 6, 2023
Fundusze pozabudżetowe są instrumentem umożliwiającym szybkie reagowanie w sytuacjach kryzysowych. Właśnie dlatego w 2020 roku powstał Fundusz Przeciwdziałania Covid-19 operowany przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). FPC sfinansował programy gwarancyjne BGK w ramach Tarcz Antykryzysowych w wysokości ponad 55 mld zł. W ubiegłym i obecnym roku fundusz ten jest wykorzystywany jako instrument wsparcia w walce z kryzysem energetycznym. W 2022 r. rząd wydał blisko 52 mld zł z FPC, natomiast w tym roku wydatki mają wynieść 24,8 mld zł, lecz pozycje związane z kryzysem energetycznym będą stanowić zdecydowaną mniejszość. Sfinansowane zostaną przede wszystkim wydatki związane z Polskim Ładem jak Program Inwestycji Strategicznych (17,0 mld zł). Rekompensaty ustawowe w związku z wysokimi cenami energii elektrycznej w FPC wyniosą tylko 4,2 mld zł,
Tarcza Antykryzysowa i Finansowa w związku z kryzysem pandemicznym i energetycznym jest finansowana również przez fundusze Polskiego Funduszu Rozwoju (PFR). W sumie z funduszu PFR sfinansowano dotychczas wsparcie dla 353 tys. firm w wysokości 73,2 mld zł.
Premier Mateusz Morawiecki na konferencji „Stabilne finanse publiczne w niestabilnych czasach” zapowiedział konsolidację finansów publicznych, która ma polegać na likwidacji funduszy BGK i PFR i włączeniu ich do budżetu państwa. Premier stwierdził, że Ministerstwo Finansów zajmie się opracowaniem ustawy w tym zakresie. Niestety więcej szczegółów Prezes Rady Ministrów nie zdradził. Nie do końca wiadomo, więc które konkretnie fundusze PFR i BGK zostałyby zlikwidowane i kiedy nastąpiłaby konsolidacja. Warto zauważyć, że w ubiegłym roku powstał, chociażby Fundusz Wsparcia Sił Zbrojnych operowany przez BGK, który finansuje cześć wydatków państwa na obronność. W tym roku fundusz ten ma dysponować kwotą w wysokości ponad 49 mld zł. Wydaje się, że tego typu pozabudżetowe instrumenty nie zostaną zlikwidowane i ustanowione jako wydatki z budżetu państwa.
Zobacz także: Czy grozi nam kataklizm finansów publicznych? Ocena stabilności długu publicznego [RAPORT OG]
Przejrzystość finansów publicznych
Premier Morawiecki swoją decyzję argumentował poprawą przejrzystości finansów publicznych. Rzeczywiście, zdaniem ekonomistów tworzenie funduszy pozabudżetowych, z których finansowane są szerokie programy wsparcia, ograniczają przejrzystość. Sprawiają one bowiem, że część wydatków publicznych nie jest uwzględniana w ostrożnościowych limitach zadłużenia (zgodnie z konstytucją państwowy dług publiczny w relacji do PKB nie może przekroczyć 60%), gdyż fundusze te nie wchodzą w skład budżetu państwa i państwowego długu publicznego (PDP). Ponadto wydatki pozabudżetowe znajdują się poza kontrolą parlamentu, a więc są także poza kontrolą społeczną, czyli naszą. Stąd, istnieje ryzyko, że fundusze staną się instrumentem do realizacji celów politycznych.
Sytuacje kryzysowe
Z drugiej strony fundusze pozwalają sfinansować gwałtowny wzrost potrzeb wydatkowych na skutek wystąpienia szoków jak pandemia i wybuch wojny w Ukrainie. Brak funduszy powodowałby, że polityka fiskalna miałaby związane ręce i nie byłaby w stanie zaimplementować szeregu ekspansywnych instrumentów fiskalnych, które są kluczowe, aby gospodarka szybko wyszła z recesji. Dzięki szerokiej stymulacji fiskalnej (bezzwrotne pożyczki, programy gwarancji, zwolnienie ze składek ZUS, subwencje z Tarcz Finansowych i wiele innych instrumentów) finansowanej w dużej mierze przez fundusze BGK i PFR gospodarka Polski najszybciej spośród krajów UE odbudowała się po kryzysie pandemicznym. Zatem fundusze zwiększają elastyczność polityki fiskalnej, co niewątpliwie jest ich zaletą.
Zobacz także: General Motors planuje masowe zwolnienia, aby obniżyć koszty
Czy wydatki pozabudżetowe na pewno są poza pełną kontrolą?
O ile wydatki pozabudżetowe nie są pod kontrolą parlamentu, o tyle są pod kontrolą innego ważnego organu, jaką jest Komisja Europejska. Fundusze PFR i BGK są uwzględniane w metodologii unijnej, i w tzw. długu sektora instytucji rządowych i pozarządowych (EDP). Dług publiczny w relacji do PKB według metodologii unijnej w III kw. 2022 r. wyniósł 50,3%. W 2020 r. znalazł się blisko poziomu referencyjnego 60% PKB, będąc na poziomie 57,1% PKB wobec długu PDP w wysokości 47,5% PKB.
Jaka jest różnica między długiem PDP i EDP?
W III kw. 2022 r. różnica między długiem PDP a EDP wyniosła 298,1 mld zł, podczas gdy przed pandemią w 2019 r. było to zaledwie 54,9 mld zł. Widzimy więc, że fundusze pozabudżetowe stanowią obecnie istotne źródło finansowania potrzeb wydatkowych państwa.
Czy konsolidacja poprawi sytuację fiskalną?
Na powyższe pytanie, należy odpowiedzieć, że tak. Choć warto zaznaczyć, że z perspektywy stabilności sektora finansów publicznych, samo istnienie funduszy PFR i BGK nie ma zbyt dużego znaczenia. Sytuacja fiskalna byłaby zapewne korzystna, nawet gdyby fundusze te były poza kontrolą parlamentu przez kolejne kilka lub kilkanaście lat. Można jednak zakładać, że ich włączenie do budżetu państwa nieznacznie obniżyłoby koszty obsługi długu, gdyż zwiększenie przejrzystości potencjalnie zmniejszyłoby ryzyko kredytowe i podwyższyło popyt na obligacje skarbu państwa. Innymi słowy, można byłoby oczekiwać spadku rentowności obligacji skarbowych, co poprawiłoby sytuację fiskalną w naszym kraju i pozwoliłoby pozyskiwać środki na transformację energetyczną, cyfrową i wiele innych potrzeb po niższym koszcie.
Stabilność finansów publicznych lub, innymi słowy, sytuacja ekonomiczna państwa determinowana jest jednak jeszcze szeregiem innych wskaźników/zmiennych etc. jak struktura walutowa długu, średnioroczny kurs walutowy i jego wahania, tempo wzrostu gospodarczego, struktura długu publicznego, średni termin zapadalności długu czy bilans obrotów bieżących.
Konsolidacja finansów publicznych przez likwidacje części funduszy PFR i BGK ma zatem bardziej wymiar polityczno-instytucjonalny. Chodzi o to, abyśmy my jako społeczeństwo mieli pośrednio większy wpływ na to, na co przeznaczane są wydatki publiczne, przez wybór posłów, którzy w sejmie uchwalają budżet państwa. Warto odnotować, że włączenie funduszy PFR i BGK do budżetu wiązałoby się z gwałtownym podwyższeniem długu publicznego PDP w najbliższych latach: w okolice 55% PKB. To oznaczałoby zbliżenie się do II progu ostrożnościowego, a w dłuższym terminie, być może nawet do progu konstytucyjnego 60% PKB, którego nie można przekraczać. Poprawa przejrzystości finansów publicznych przez włączenie funduszy PFR i BGK to dobry kierunek poprawiający stabilność fiskalną (niższe odsetki od długu), jednak proces ten musi odbyć się stopniowo.
Popyt na kredyty mieszkaniowe odbija! To efekt rekomendacji KNF i poprawy zdolności kredytowej
