Upadek komunizmu doprowadził do katastrofy demograficznej w Rosji. Analitycy rosyjskiego dziennika ekonomiczno-biznesowego Wiedomosti wyliczyli, że demograficzne straty Rosji od momentu, w którym rozpadł się Związek Radziecki, wyniosły 26,3 mln ludzi i przewyższyły straty powstałe w wyniku drugiej wojny światowej (20-23 mln).
Upadek komunizmu doprowadził do katastrofy demograficznej w Rosji
W 1989 r. Goskomstat wyliczył, że populacja Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 2021 roku wyniesie co najmniej 171,9 mln, przy uwzględnieniu ludności Krymu. Jednakże jak wskazują badacze z Wiedomosti, pod koniec 2021 r. liczba Rosjan ledwo przekroczyła 145,6 mln. Oznacza to, że strata demograficzna Rosji, wynikła z nadumieralność i niższego przyrostu naturalnego wyniosła 26,3 mln ludzi. Co więcej, gdyby nie dodatnie saldo migracji Rosja liczyłaby dzisiaj 132 mln mieszkańców.
Dziwić może fakt, że badacze ze wspomnianego dziennika oparli swoje wyliczenia na prognozie opracowanej przez jedną z rządowych instytucji działających za czasów Związku Radzieckiego. Jednakże jak zapewniają analitycy Wiedomosti, wyliczenia tej organizacji są jak najbardziej poprawne. Przedstawiciel rosyjskiego urzędu statystycznego, który został poproszony przez Wiedomosti o pomoc w przeprowadzeniu analizy, stwierdził, że ma żadnych wątpliwości odnośnie tego, że opisana prognoza została dobrze opracowana i odpowiednio naukowo uzasadniona.
Zobacz także: Upadek Związku Radzieckiego był wspaniałym wydarzeniem dla klimatu
Podobnego zdania jest wielu innych rosyjskich ekspertów. Choćby Aleksiej Kaszepow, główny badacz w Instytucie Badań Ludnościowych FNISC RAS wskazuje, że:
Demografowie pracujący w Goskomstacie nie byli poddawani znaczącym naciskom politycznym, więc ich prognozy prawdopodobnie były dość obiektywne.
W jaki sposób upadek komunizmu wpłynął na rosyjską demografię?
Upadek komunizmu w Rosji na wiele sposobów przyczynił się do powstania katastrofy demograficznej. Po pierwsze jak zauważają naukowcy, doprowadził on do gwałtownego spadku poziomu życia w tym kraju. Według badaczy, w latach 90. ubiegłego stulecia większość ludzi otrzymywała pensje, które ledwo umożliwiały przeżycie. W wyniku tego kryzysu gospodarczego wiele kobiet postanowiło odłożyć poród na przyszłe lata. Do tego kryzys doprowadził do pogorszenia warunków sanitarnych i wyżywienia ludności doprowadzając do wzrostu wskaźnika umieralność.
Analitycy wskazują również na jeszcze jeden ważny czynnik, który doprowadził do katastrofy demograficznej. Otóż po upadku komunizmu w Rosji, kraj ten dołączył do kapitalistycznego świata, a wartości wyznawane przez mieszkańców tego kraju zaczęły się zmieniać. Jak twierdzą badacze Wiedomosti, dziecko zaczęło być postrzegane jako „dobro inwestycyjne”, na które wydaje się odpowiednie środki, aby przyniosły ono w przyszłości duże korzyści rodzicom. Ze względu na tę zmianę światopoglądu i pauperyzacje tamtejszego społeczeństwa wiele kobiet zaczęło odkładać poród w czasie, gdyż nie miało środków, umożliwiających odpowiednio wysokie „inwestycje” w dziecko.
Przebieg rosyjskiego kryzysu demograficznego w latach 90.
Właśnie opisane tutaj czynniki sprawiły, że wskaźnik urodzeń w Rosji zaczął drastycznie spadać po 1989 roku. Jak informują badacze Wiedomosti, we wspomnianym roku wynosił on 16 urodzeń na 1000 mieszkańców, następnie w 1991 r., gdy kryzys gospodarczy się pogłębił, wskaźnik urodzeń spadł do 12 urodzeń na 1000 osób, a w połowie lat 90. osiągnął poziom 8-9 urodzeń na 1000 osób. Z kolei wskaźnik dzietności, obrazujący liczbę dzieci na jedną kobietę w wieku reprodukcyjnym, spadł w Rosji z 2,13 w 1989 roku do 1,16 w 1999 roku. Co warto zaznaczyć, musi on wynosić co najmniej 2,1, aby w danej populacji dochodziło do prostej zastępowalności pokoleń.
Zobacz także: Rosjanie wymrą niczym dinozaury
Jednakże spadek przyrostu naturalnego w Rosji nie został spowodowany jedynie spadkiem liczby urodzeń, ale również gwałtownym wzrostem umieralności Współczynnik zgonów na 1000 mieszkańców po upadku komunizmu w Rosji zaczął w stosunkowo szybkim tempie rosnąć. W 1989 roku zmarło 10,7 osób na 1000 mieszkańców Rosji, z kolei w 2005 było już ich aż 18,6. Oznacza to, że w ciągu zaledwie niecałych dwóch dekad wskaźnik umieralności wzrósł o około 73%. Jak zaznacza jeden z badaczy Sinelnikov
Gdyby umieralność utrzymała się na poziomie z 1989 roku, w latach 1990-2004 zmarłoby o 6 milionów ludzi mniej.
Tymczasowa poprawa sytuacji w XXI wieku
Na początku lat dwutysięcznych kryzys demograficzny powstały po upadku komunizmu zaczął stawać się mniej problematyczny. Jak twierdzą badacze, na skutek wzrostu cen ropy, dobrobyt Rosjan zaczął rosnąć. Do tego państwo zaczęło wprowadzać programy, których celem było zmniejszenie wskaźnik umieralności. W kraju tym zwiększono publiczne wydatki na system ochrony zdrowia oraz rozpoczęto kampanię mające na celu promować zdrowy tryb życia. Co więcej, państwo zaczęło wspierać młode rodziny, tworząc specjalne programy, skierowane do nich.
Dzięki opisanym działaniom w 2015 roku wskaźnik urodzeń wzrósł do 13,3 na 1000 osób (w 1988 r. wynosił 16), a wskaźnik umieralności spadł do 14,4 zgonów na 1000 osób (w 1988 r. wynosił 10,7).
Druga faza depopulacji
Jednakże sytuacja znowu zaczęła się drastycznie pogarszać po 2016 roku. Jak możemy wczytać w analizie:
Od 2016 roku rozpoczęła się druga fala depopulacji – gdy w wiek rozrodczy weszły dziewczynki, które w latach 90. rodziły się w niewielkiej liczbie. Równocześnie starzała się liczna powojenna generacja.
Do tego druga faza depopulacji została zaostrzona przez pandemię koronawirusa, która wybuchła na początku 2020 roku. Na tego wirusa według oficjalnych statystyk zmarło tam dotychczas 320 634 osób. Choć warto zaznaczyć, że niektórzy badacze wskazują, że liczba zgonów jest niedoszacowana i rzeczywiście zmarło na niego ponad 1,3 mln mieszkańców Rosji.
Jak wskazują analitycy, jeżeli w Rosji nie zostaną wprowadzone odpowiednie reformy, populacja tego kraju będzie się dalej zmniejszać w stosunkowo szybkim tempie. Z prognozy ONZ wynika, że do 2050 rok populacja Rosji zmniejszy się do 136 milionów i będzie wówczas stanowić zaledwie 1,4% całkowitej liczby ludności świata. Dla porównania, Rosjanie w 1990 roku stanowili 2,8% światowej populacji.
Zobacz także: Populacja Rosji w ciągu roku zmniejszyła się o milion – nowy rekord!
