Jak inflacja wpływa na gospodarstwa domowe i finanse publiczne?

Inflacja jest w Polsce tematem nr 1. Powstaje wiele sloganów z nią związanych jak „putinflacja” czy „pisinflacja”, które zero-jedynkowo przesądzają o jej przyczynach. Obecna inflacja ma jednak wiele przyczyn, o których często pisaliśmy na łamach naszego portalu. Podobnie, skutki inflacji odczuwalne są w różnym stopniu: dla jednych jest ona korzystna, dla drugich zaś szkodliwa.

Jak inflacja wpływa na finanse publiczne?

W Monitorze fiskalnym Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) zbadano wpływ inflacji na finanse publiczne i gospodarstwa domowe od połowy 2021 r. do połowy 2022 r. Badanie to pozwala zrozumieć, jak silnie złożone są dystrybucyjne skutki inflacji. Dla jednych grup jej nadmierny poziom może być korzystny, dla drugich zaś oznacza trwałe straty. Zacznijmy od finansów publicznych, gdyż temat popularnego „podatku inflacyjnego” mocno elektryzuje polską opinię publiczną.

Ekonomiści MFW stwierdzają, że nieoczekiwana inflacja (taka jak obecna, wywołana głównie szokiem podażowym) obniża realną wartość długu publicznego kosztem posiadaczy obligacji rządowych. Emitent obligacji (państwo) uzyskuje swego rodzaju rentę inflacyjną, podczas gdy wierzyciel (inwestor) jest stratny (przy założeniu, że obligacje nie są indeksowane inflacją), ponieważ realna stopa procentowa rządowych papierów wartościowych jest ujemna.

Dla krajów z długiem powyżej 50 proc. w relacji do PKB każdy wzrost inflacji o punkt procentowy zmniejsza dług publiczny o 0,6 p. proc. Taki efekt utrzymuje się przez kilka lat, co widać na poniższym wykresie.

Dokonajmy więc luźnej eksploracji powyższych estymacji na warunki w gospodarce Polski dla 2022 roku. Inflacja w okresie grudzień 2021-grudzień 2022 wzrosła z 8,6 proc. do 16,6 proc., czyli o 8,0 p. proc. W tym samym czasie dług publiczny w relacji do PKB spadł z 53,6 proc. do 49,1 proc. Zatem dług publiczny spadł o 4,5 p. proc. przy wzroście inflacji o 8,0 p. proc. W rezultacie, na każdy punkt procentowy wzrostu inflacji przypadał spadek długu o 0,56 p. proc. w 2022 roku. Jest to zgodne z szacunkami MFW.

Jednak w miarę utrwalania się wysokiej inflacji, a co za tym idzie dostosowania się do tej sytuacji oczekiwań inflacyjnych, które zaczynają się odkotwiczać, efekt ten zanika, a wskaźnik długu publicznego wzrasta. Wnioski z badania MFW pokrywają się z niedawnym wpisem ekonomistów mBanku wskazujących, że „pozytywny wpływ inflacji na sektor publiczny to mit„.

Jak inflacja wpływa na gospodarstwa domowe?

Ekonomiści MFW stwierdzają, że obecny epizod inflacyjny wpływa na gospodarstwa domowe trzema kanałami: konsumpcja, dochody z wynagrodzeń, emerytur lub świadczeń oraz aktywa i pasywa. W zależności od poziomu dochodu gospodarstwa domowego i jego struktury bilansu (dodatni lub ujemny majątek netto) wpływ inflacji jest inny.

Poniższy wykres przedstawia wpływ tych trzech kanałów na gospodarstwa domowe w rozwijającej się Kenii i w rozwiniętej Francji przy założeniu braku wspierającej interwencji fiskalnej. Jakie są podstawowe wnioski?

Zobacz także: Inflacja w Polsce mocno spadła! Nie oznacza to jednak, że ceny również

Po pierwsze, obecna inflacja napędzana szokiem cen energii i żywności nieproporcjonalnie bardziej uderza w biedne gospodarstwa domowe, ponieważ ich udział żywności i energii w konsumpcji jest większy. Im bardziej biedny kraj, tym efekt ten jest silniejszy, gdyż oczywiście biedne gospodarstwo domowe we Francji jest nieporównywalnie bogatsze, aniżeli biedne gospodarstwo domowe w Kenii. Ponadto takie rodziny stanowią też większą część społeczeństwa w rozwijających się krajach.

Po drugie, inflacja najbardziej obniżyła realne dochody w krajach będących importerami towarów (i to we wszystkich grupach dochodowych), ponieważ tam płace w największym stopniu nie nadążały za wzrostem cen. Eksporterzy netto mieli bowiem większą przestrzeń do podnoszenia nominalnych wynagrodzeń ze względu na generowanie zysków ze sprzedaży drożejących surowców jak ropa naftowa, gaz czy surowce rolne.

Po trzecie, redystrybucyjne efekty majątkowe są zależne od wieku głowy gospodarstwa domowego. Młode rodziny, które najczęściej są pożyczkobiorcami netto (ich pasywa w postaci np. kredytu hipotecznego są większe, niż aktywa, z których czerpią zyski w postaci obligacji skarbu państwa czy akcji jakiejś spółki), zyskują na inflacji, ponieważ odsetki od długu w ujęciu realnym maleją. Natomiast starsze gospodarstwa domowe doświadczają erozji swojego majątku (realna stopa zwrotu większości instrumentów finansowych jest ujemna w warunkach wysokiej inflacji).

Widzimy więc, że krótko- i średniookresowo inflacja wpływa w sposób złożony na gospodarstwa domowe, niemniej należy zaznaczyć, że w długim terminie jej wpływ jest destrukcyjny zarówno dla ogółu społeczeństwa, jak i finansów publicznych.

Stopy procentowe zrobiły swoje. Ich wzrost byłby błędem [RAPORT OG]