Wartość płynnych aktywów finansowych Polaków to blisko 2 biliony złotych. Wzrost tej wartości na przestrzeni ostatnich 25 lat może robić wrażenie, bowiem średnio wartość w euro w przeliczeniu na jednego Polaka wzrosła 7 krotnie. Jak jednak przeciętna wartość oszczędności Polaka ma się do innych narodowości UE? W porównaniu z przeciętnym Czechem oszczędności Polaka są blisko 3-krotnie niższe natomiast w porównaniu z Niemcami są niższe ponad 11-krotnie. Średni poziom aktywów Polaków jest więc niski wskazując powyższe relacje, dodatkowo wpływ na to ma także słaby kurs złotego.
Jaka liczba Polaków faktycznie oszczędza i co to oznacza? Jak wynika z dostępnych badań, niezmiennie od 25 lat, posiadanie oszczędności deklaruje ok. 50% Polaków. Wśród nich jednak dominują oszczędności krótkoterminowe, głównie trzymane na rachunkach bankowych, depozytach i w gotówce. W zależności od badania, tylko 10-20% Polaków oszczędza na emeryturę, czyli długoterminowo.
Jak więc przeciętny Kowalski czy Nowak budują swoje zabezpieczenie finansowe? Blisko połowa Polaków nie ma żadnych oszczędności, a w gronie tych Polaków, którzy oszczędzają, dominują wartości stanowiące 2-6 miesięczne wynagrodzenie.
Z jakich instrumentów finansowych korzysta? Jak potwierdzają dane przedstawiające strukturę oszczędności Polaków, najkrócej ujmując wyróżnia się ona krótkoterminowością, zachowawczością, dużą awersją do ryzyka inwestycyjnego. Choć widoczny jest na przestrzeni ponad 20 lat wyraźny wzrost zainteresowania Polaków rynkiem kapitałowym, na co ogromny wpływ miały OFE i wzrost zainteresowania Polaków funduszami inwestycyjnymi, to dalszym ciągu uczestniczy w nim relatywnie nieduża grupa osób indywidualnych.
Jak zatem pobudzić i utrwalić wśród Polaków potrzebę budowania długoterminowego kapitału emerytalnego, wykorzystując instrumenty rynku kapitałowego?
- Fundamentem jest zaufanie Polaków do systemu, instytucji publicznych oraz stabilność i transparentność. Nie trzeba zbyt wiele mówić na temat tego jak ogromną destrukcję zaufania społecznego przyniosły zmiany zasad funkcjonowania OFE oraz zapowiedzi ich likwidacji. Wszystkie te wydarzenia są dla rządzących i rynku jasną lekcją jak ważne dla powodzenia długoterminowego budowania siły rynku kapitałowego są podstawowe zasady: stabilność, trwałość, transparentność. Tak niski poziom partycypacji Polaków w Pracowniczych Planach Kapitałowych w bardzo dużym stopniu jest efektem niskiego zaufania Polaków do trwałości systemu, co dodatkowo wówczas podsycały zapowiedzi rządu likwidacji OFE.
- Konieczna jest współpraca i dialog przedstawicieli wszystkich zaangażowanych stron – przedstawicieli rządu i instytucji publicznych, instytucji finansowych, przedstawicieli pracodawców, przedstawicieli nauki, pracowników, uczniów, studentów, itd.
- Niezbędne jest wprowadzenie skutecznych systemów wspomagających regularne oszczędzanie emerytalne Polaków. Dziś widzę bardzo duży potencjał rozwoju Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK) i dalszy rozwój Pracowniczych Programów Emerytalnych (PPE) w Polsce. Dostrzegam otwartość na te rozwiązania wśród młodych pracowników, „nie przesiąkniętych” OFE, a już dostrzegających, że jest to „oszczędzanie, które samo się robi” (cytat z mojej ostatniej rozmowy z Synem, na ten temat)
- Edukacja finansowa. Brak edukacji finansowej wśród Polaków to chyba całe źródło ich niskich oszczędności długoterminowych. Oszczędzanie jest nawykiem finansowym, który każdy z nas powinien nabyć co najmniej od momentu rozpoczęcia swoje pracy zawodowej. Czy tak się dzieje? Nie, potwierdzają to przytoczone badania. Przeciętny Polak niewiele wie na temat rynku kapitałowego oraz dostępnych instrumentów i rozwiązań. Polacy także mają niską wiedzę ekonomiczna. Prawie co czwarty Polak nie rozumie wartości wpływu inflacji na wartość nabywczą pieniądza. Rynek kapitałowy nadal jest niedostępny dla zwykłego Kowalskiego czy Nowaka, choć na przestrzeni ostatnich 20 lat rozwój technologiczny umożliwia nabycie większości instrumentów poprzez coraz lepsze aplikacje i platformy. Obecni są na nim specjaliści i koneserzy. Konieczne jest zatem wprowadzenie edukacji finansowej Polaków na wszystkich poziomach życia społecznego, począwszy od nauki dzieci w szkołach. Obecne, ogromne zaangażowanie instytucji finansowych i wsparcie instytucji publicznych, są jak się okazuje niewystarczające.
Aby budować i trwale rozwijać polski rynek kapitałowy konieczny jest edukacja finansowa Polaków, komunikacja i współpraca wszystkich stron nad systematycznym dopasowaniem regulacji do zmian, dbając jednocześnie o stabilność i transparentność systemu. Niezbędne jest tu szerokie zaangażowanie i wsparcie instytucji publicznych i Państwa. Tak funkcjonujący rynek może na nowo otworzyć zaufania Polaków do długoterminowych inwestycji oraz rozwój rynku kapitałowego w Polsce.
