Nowy dokument Banku Światowego „China as an International Lender of Last Resort” pokazuje, jak Chiny stały się kluczowym pożyczkodawcą dla krajów rozwijających się. Państwo Środka stworzyło w ten sposób uzależniający system transgranicznych pożyczek dla gospodarek zagrożonych kryzysem zadłużenia. Które kraje są najbardziej zadłużone? Jaka jest rola Chin w światowym rynku finansowym? I czy skonstruowany w ten sposób system wsparcia płynności rodzi poważne ryzyka makroekonomiczne? Postaramy się odpowiedzieć na te pytania.
Pożyczki z Chin – instrumenty
Z publikacji Banku Światowego „China as an International Lender of Last Resort” wynika, że ponad 20 krajów otrzymało łącznie 240 mld dolarów chińskich pożyczek ratunkowych od początku XXI wieku. Co ważne, skala pożyczek wzrosła szczególnie w ostatnich latach (2016-2021), gdy Chiny udzieliły różnego rodzaju kredytów o wartości 185 mld dolarów.
Pożyczki ratunkowe Chin składają się z trzech instrumentów: 1) pożyczki krótko- i średnioterminowe udzielane przez banki państwowe, 2) depozyty w zagranicznych bankach centralnych oraz swapy walutowe, 3) instrument wcześniejszej spłaty towarów, polegający na tym, że chińskie spółki naftowe i gazowe wpłacają zaliczki gotówkowe krajom eksportującym surowce, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej.
Finansowanie ratunkowe odbywa się również przez inwestycje kapitałowe w krajach znajdujących się w kryzysie. Dobrym przykładem jest inwestycja Chin w sieć elektroenergetyczną w Laosie w 2020 r., który zmaga się z kryzysem zadłużenia. Inną formą wsparcia finansowego jest także skup obligacji skarbowych na rynku wtórnym.
Kraje w kryzysie to główni dłużnicy Państwa Środka
Głównym instrumentem pożyczkowym są linie swapowe Banku Ludowego Chin (PBC), które stanowią umowę między dwoma bankami centralnymi (np. Chin i Argentyny). Na podstawie umowy bank centralny może uzyskać środki pieniężne w obcej walucie (którą emituje drugi bank centralny) i wykorzystać je na określone potrzeby/zobowiązania takie jak pokrycie deficytu na rachunku obrotów bieżących czy wsparcie krajowego sektora bankowego.
Co można ciekawego powiedzieć o liniach swapowych chińskiego banku centralnego? Po pierwsze, łączna, aktywowana wartość swapów walutowych wyniosła ponad 185 mld USD, a transakcje zawierane były z 17 bankami centralnymi z krajów EMDE (ang. emerging markets and developing economies). Po drugie największe transakcje (jako udział w specjalnych prawach ciągnienia) dotyczyły krajów o najmniej stabilnej sytuacji makroekonomicznej i fiskalnej (niski poziom rezerw walutowych niepokrywających 6 miesięcy importu i śmieciowe ratingi kredytowe – BB lub niższe). Zatem linie swapowe są wykorzystywane głównie przez słabe kraje znajdujące się w kryzysie makroekonomicznym. Jakie to kraje?
Z chińskich pożyczek w formie linii swapowych intensywnie korzystała Argentyna w latach 2014-2021, Mongolia w latach 2012-2021, Surinam w latach 2015-2021 czy Sri Lanka w 2021 r. Powyższe kraje korzystały ze swapów tuż przed lub po ogłoszeniu niewypłacalności. Co ciekawe, w 2015 r. zarówno Ukraina, jak i Rosja uruchomiły swoje linie swapowe w związku z sankcjami i kryzysem geopolitycznym. Zaledwie 4 kraje spośród wszystkich pożyczkobiorców nie korzystały z linii swapowych: Malezja, Singapur, Korea Południowa i Tajlandii. Wynika to z faktu, iż gospodarki te charakteryzują się nadwyżką na rachunku obrotów bieżących i wysoką stabilnością fiskalną.
Swapy walutowe ukrywają prawdziwy stan finansów publicznych dłużników
Swapy są dosyć kontrowersyjnym źródłem finansowania. Chodzi o to, że linie wymiany są nieprzejrzyste, co sprawia, że nie wiadomo, czy są wykorzystywane do obsługi długu zagranicznego. W przypadku argentyńskiego banku centralnego podpisano na przykład dodatkową umowę z Bankiem Ludowym Chin, która zezwalała na wymianę renminbi na dolara i następnie wykorzystanie amerykańskiej waluty do obsługi długu zagranicznego. Podobnie bank centralny Sri Lanki podpisał umowę z bankiem centralnym Chin, która regulowała dobrowolne wykorzystanie wpływów z transakcji swapowych, o ile rezerwy banku centralnego były powyżej wartości 3 miesięcy importu towarów i usług.
Jednocześnie pożyczki swapowe w teorii nie są ewidencjonowane jako dług (a więc nie podlegają kontroli międzynarodowych organów jak MFW), ponieważ ich termin zapadalności wynosi od 3 do 12 miesięcy. Sęk jednak w tym, że swapy walutowe są głównym narzędziem rolowania długu, co prowadzi do ich częstego wykorzystania w celu refinansowania zobowiązań odsetkowych. To zaś wydłuża termin zapadalności do poziomu powyżej roku, co oznacza, że transakcje te powinny być ewidencjonowane jako dług publiczny. Okazuje się, że garstka krajów rozwijających się uwzględnia dług z tytułu linii swapowych w sprawozdaniach dotyczących finansów publicznych.
Rola Chin jako pożyczkodawcy gwałtownie wzrosła
Intensyfikacja pożyczek Chin do krajów EMDE nastąpiła w latach 2015-2021, kiedy skumulowana kwota pożyczek ratunkowych – głównie w formie swapów (kolor czerwony) – wyniosła aż 185 mld dolarów. W sumie kwota udzielonych kredytów w XXI wieku była na poziomie 240 mld dolarów (do 2021). Transakcje z linii swapowych to 170 mld dol., natomiast inne rodzaje kredytów (głównie ze strony chińskich banków państwowych i przedsiębiorstw) to 70 mld dol. Największa kwota rocznych pożyczek miała miejsce w 2021 r., gdy wiele krajów o niskich dochodach zmagało się z kryzysem makroekonomicznym (głęboki deficyt na rachunku obrotów bieżących, głęboki deficyt fiskalny, niskie rezerwy), który w 2022 r. jeszcze się pogłębił (stąd można oczekiwać, że wartość ta była wyższa w ub. roku w stosunku do 2021).
Zobacz także: Światowy rynek finansowy – rosnąca potęga Chin i afrykański koszmar [ANALIZA]
W 2021 roku z pożyczek swapowych korzystały Argentyna, Egipt, Laos, Mongolia, Pakistan, Sri Lanka i Turcja, czyli gospodarki znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej. Bank Światowy porównuje operacje udzielania pożyczek ratunkowych przez chińskich wierzycieli do „pożyczek seryjnych”, które MFW uruchomił w latach 80. XX wieku, gdy kraje z Ameryki Łacińskiej znalazły się w kryzysie zadłużeniowym. Polega to na rolowaniu długu z bardzo wysoką częstotliwością w wyniku stosunkowo krótkiego terminu zapadalności pożyczek.
Bank Światowy wskazuje, że pożyczki ratunkowe Chin obejmują 22 kraje, w tym między innymi Argentynę, Ekwador, Rosję, Turcję, Egipt, Sri Lankę, Pakistan i Sudan Południowy. Poniższa mapa przedstawia jednak tylko dłużników znajdujących się w trudnej sytuacji. Pożyczkobiorcy o stabilnej sytuacji makroekonomicznej i fiskalnej zostali wykluczeni przy jej sporządzaniu.
„Kto płaci, ten wymaga”
Ciekawy jest poniższy wykres, który pokazuje, że większość dłużników jest silnie zadłużonych w chińskich instytucjach finansowych. Jest to zapewne celowe działanie polityki Państwa Środka mające na celu jak największe uzależnienie, a następnie wpływanie na procesy polityczne zgodnie z zasadą „kto płaci, ten wymaga”.
Zobacz także: Chiny uruchamiają pociąg towarowy do Europy w ramach RCEP
Warunki chińskich pożyczek są niekorzystne
Warunki pożyczek Chin w porównaniu do pożyczek Systemu Rezerwy Federalnej (Fed), MFW czy strefy euro są zdecydowanie gorsze. Pożyczki udzielane przez kraje członkowskie Klubu Paryskiego i MFW charakteryzują się relatywnie niską stopą procentową, a jedna czwarta z nich stanowi bezwrotne i nieodpłatne dotacje, podczas gdy oprocentowanie chińskich kredytów zazwyczaj nie schodzi poniżej 2-3 proc. (nawet w warunkach niskich lub zerowych stóp procentowych). Średnie oprocentowanie kredytów z Chin za ostatnie 10 lat wynosi 5 proc., natomiast pożyczek MFW nieco ponad 2 proc.
Ponadto wierzyciele chińscy są mniej otwarci na dialog celem redukcji zadłużenia w przypadku ryzyka niewypłacalności dłużnika. To sprowadza nas do sytuacji, o której już wspomniano w niniejszym tekście: wysoka częstotliwość rolowania długu, która implikuje zwiększenie zadłużenia publicznego.
Zakres umorzenia długów Chin i innych oficjalnych wierzycieli międzynarodowych
Zobacz także: Bank Światowy ostrzega, że przed nami „stracona dekada”!
Wnioski
Z analizy przeprowadzonej przez ekonomistów Banku Światowego można przedstawić następujące wnioski.
Po pierwsze, międzynarodowe transakcje ratunkowe stały się mniej przejrzyste, mniej zinstytucjonalizowane (podlegające nadzorowi organizacji międzynarodowych jak MFW i Bank Światowy) i bardziej kryzysogenne, ponieważ warunki pożyczek Chin są nie do końca jasne i dodatkowo bardzo surowe. Główny instrument pożyczkowy – swap walutowy – nie jest uwzględniany w ewidencjonowaniu długu publicznego, co stanowi duży czynnik ryzyka dla stabilności gospodarczej. Jeżeli dług publiczny w praktyce jest wyższy, oznacza to, że państwo płaci wyższe odsetki, co ogranicza przestrzeń do wspierania innych kluczowych sektorów jak infrastruktura, ochrona zdrowia i edukacja.
Po drugie, pożyczki chińskie – zwłaszcza te mające na celu rolowanie długu – są skrajnie nieefektywne, ponieważ nie prowadzą do wytworzenia nowego zasobu w gospodarce, czy to w formie wybudowania autostrady, czy budowy nowej placówki szkolnej. O ile pożyczki MFW dla danego państwa wiążą się z jasno sprecyzowanym planem gospodarczym (choć nie zawsze właściwym), o tyle pożyczki z Chin tego nie zakładają.
Po trzecie, wzrost znaczenia Chin w międzynarodowym systemie finansowym oznacza jego większe rozdrobnienie. Dotychczas akcje ratunkowe utożsamiane były głównie z programami MFW, podczas gdy teraz kraje rozwijające się coraz chętnie sięgają po kapitał płynący z Państwa Środka.
Wreszcie, nieefektywność wydatków inwestycyjnych i bieżących z chińskich źródeł finansowania wraz z zaostrzonymi warunkami finansowania, silnym dolarem i niejasną sytuacją sektora finansów publicznych krajów EMDE podwyższają ryzyko kryzysów zadłużeniowych.
Chiny nową „bezpieczną przystanią” w obliczu napięć bankowych w USA i Europie
