Policy mix, określa kombinację polityki fiskalnej rządu oraz polityki monetarnej Banku Centralnego. Co do zasady relacja między polityką fiskalną a pieniężną powinna polegać na wzajemnej asymilacji, tak aby polityka gospodarcza danego kraju charakteryzowała się spójnością. Interakcja monetarno-fiskalna okazała się kluczowa w przeciwdziałaniu negatywnym skutkom ekonomicznym kryzysu pandemicznego.
Polityczne dylematy w czasie kryzysu
W II kw. 2020 r. gospodarki światowe poddane były już silnej recesji gospodarczej za sprawą wybuchu pandemii Covid-19. Dodatkowo pandemia stała się już problemem globalnym. Rządzący stanęli więc przed trudnym wyborem: musieli znaleźć swego rodzaju optimum między ratowaniem życia ludzkiego a minimalizowaniem szkód gospodarczych. Wobec tego władze centralne na całym świecie zainicjowały szereg działań mających pobudzić gospodarkę, a co ważniejsze zwalczyć pandemię COVID-19.
Luzowanie ilościowe jako ważny element polityki monetarnej w okresie pandemii
Banki centralne podobnie, jak w czasie poprzednich kryzysów gospodarczych, odegrały istotną rolę w kreowaniu policy mix. W czasie pierwszej fali pandemii banki centralne na świecie obniżyły poziom krótkoterminowych stóp procentowych (rys. 1). W najbardziej zaawansowanych gospodarkach (strefa euro, USA) główna stopa procentowa znalazła się na poziomie w ok. 0%. Upłynnienie banków w komercyjnych stało się priorytetem władz monetarnych. Aby upłynnić gospodarkę zarówno banki centralne krajów wschodzących oraz rozwijających się, jak i rozwiniętych rozpoczęły szeroki skup aktywów. Powyższe działania zapewniały (1) stabilizację rynków finansowych oraz (2) dostarczały niezbędne finansowanie przedsiębiorstwom przy relatywnie niskim oprocentowaniu.
Rysunek 1. Poziom nominalnych stóp procentowych w wybranych krajach (w %).
Luzowanie ilościowe banków centralnych w 2020 r. było zdecydowanie większe niż w czasie poprzednich kryzysów. W samym 2020 r. aktywa EBC zwiększyły się o ponad 1 bln euro, natomiast aktywa Systemu Rezerwy Federalnej o 3 bln dolarów. Niemniej jednak stabilizacja gospodarki i jej stymulacja odbywała się przede wszystkim poprzez instrumentarium polityki fiskalnej. Jak wskazuje Polski Instytut Ekonomiczny (2021) działania polityki gospodarczej w czasie pandemii odmieniły postrzeganie policy mix. Przedtem to polityka monetarna odgrywała główną rolę w zwalczaniu kryzysów, a w czasie kryzysu pandemicznego była to polityka fiskalna. Niemniej jednak ekonomiści wskazują, że banki centralne stanowczo i w odpowiednim momencie zareagowały na kryzys pandemiczny. Szeroko zakrojony impuls monetarny pozwolił zmniejszyć wpływ szoku na światowe gospodarki, szczególnie w czasie pierwszej fali pandemii.
Zobacz także: MFW obniża prognozy wzrostu i ostrzega, że „najgorsze dopiero nadejdzie”
Szybka reakcja polityki fiskalnej w Polsce i krajach rozwiniętych
Jak już wspomniano narzędzia polityki fiskalnej zostały wdrożone w maksymalnie szybkim tempie i odgrywały główną rolę w kreowaniu polityki gospodarczej w początkowych, jak i kolejnych fazach kryzysu. Rządy zainicjowały szeroko zakrojone pakiety stymulacyjne mające na celu podtrzymywać gospodarkę „przy życiu”. Impuls fiskalny w czasie pandemii występował, w mniejszej bądź większej skali, w każdym regionie. Warto zaznaczyć, że działania polityki fiskalnej (w I kw. 2020 r.) zostały zainicjowane szybciej niż narzędzia polityki monetarnej (w II kw. 2020 r.). Działania polskiego rządu, jak i światowych rządów oparte były o udzielanie gwarancji i pożyczek oraz bezpośrednich subsydiów i dofinansowania utraconych dochodów (np. zwolnienia z płacenia składek ZUS). Dla przykładu polski rząd wprowadził gwarancje kredytowe i mikropożyczki dla przedsiębiorstw o wartości 74 mld zł.
W ramach Tarczy Finansowej, Polski Fundusz Rozwoju przeznaczył subwencję w wysokości ok. 71 mld zł dla ponad 340 tys. mikro-firm i firm z sektora MŚP. Szacuje się, że całkowita stymulacja fiskalna polskiego rządu w 2020 r. stanowiła 4% PKB. Jeszcze przed pandemią w publikacjach naukowych ekonomiści coraz bardziej zwracali uwagę na niezwykle istotną rolę polityki fiskalnej nie tylko w czasie kryzysu, ale również w czasie relatywnie stabilnej koniunktury.
Według niektórych akademickich paradygmatów wydatki rządowe są w stanie zmniejszać ubóstwo oraz nierówności edukacyjne i zdrowotne, a także wpływać na wzrost gospodarczy w większym stopniu, aniżeli dziania monetarne, czyli przede wszystkim zmiany stóp procentowych. Nie dziwi więc fakt, że – uśredniając – w gospodarkach rozwiniętych bezpośrednie programy osłonowe w czasie pandemii stanowiły 7,5% PKB. Biorąc pod uwagę wsparcie pośrednie, jak i bezpośrednie było to 11,5% PKB (rys. 2). Największą stymulację fiskalną przeprowadziły Włochy, Niemcy, USA, Japonia oraz Dania. Co ciekawe wsparcie fiskalne rządów w czasie pandemii było tak duże, że Komisja Europejska zmuszona była zawiesić reguły fiskalne krajów członkowskich Unii Europejskiej.
Rysunek 2. Środki pomocowe zainicjowane przez rządy krajów rozwiniętych w czasie kryzysu pandemicznego (% PKB).
Zobacz także: Obecna polityka gospodarcza na świecie nieuchronnie prowadzi do recesji [OPINIA]
Impuls fiskalny na rynkach wschodzących
Zdecydowanie mniejszy, jednak i tak znaczący impuls fiskalny zastosowały gospodarki wschodzące (rys. 3) i rozwijające się. MFW szacuje, że na rynkach wschodzących reakcja fiskalna w 2020 r. wyniosła 5% PKB. Niemniej jednak kraje w różnoraki sposób oddziaływały na gospodarkę. Republika Południowej Afryki rozszerzyła wsparcie dla bezrobotnych i zwiększyła transfery socjalne na rzecz gospodarstw domowych. Indie ogłosiły wsparcie płynności finansowej poprzez pożyczki i gwarancje (5% PKB), natomiast Chiny wspierały przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe w najtrudniejszej sytuacji finansowej m.in. poprzez rozbudowę sieci bezpieczeństwa socjalnego oraz rozbudowę placówek medycznych i infrastruktury cyfrowej.
Rysunek 3. Środki pomocowe zainicjowane przez rządy rynków wschodzących w czasie kryzysu pandemicznego (% PKB).
Zobacz także: Kolejne zamówienie na Boeingi. Pięć 777 trafi na Bliski Wschód
Poluzowanie międzynarodowych warunków finansowych w wyniku utrzymywania się ujemnych realnych stóp procentowych spowodowało, że na wdrożenie środków fiskalnych i finansowych mogły pozwolić sobie także kraje najbiedniejsze. Reakcja fiskalna wyniosła – średnio – w krajach o niskich dochodach 1,2% PKB.
Polityka fiskalna w gospodarkach rozwijających się
Ze względu na ograniczenia finansowe oraz relatywnie łagodny przebieg pandemii w państwach „biednego południa” wsparcie fiskalne było zdecydowanie mniejsze aniżeli w dwóch poprzednich grupach dochodowych. Nigeria wprowadziła ulgi podatkowe oraz zwiększyła wydatki na opiekę zdrowotną. Etiopia natomiast szczególną uwagę zwróciła na zwiększenie ilości dostarczanej żywności. Z kolei Wietnam swoją politykę wsparcia realizował poprzez transfery gotówkowe do najuboższych grup oraz rozszerzenie istniejących już programów ochrony socjalnej.
Szczególnie dotknięci przez pandemię zostali eksporterzy ropy naftowej, których wpływy ze sprzedaży tego surowca znacząco spadły (Nigeria czy Angola). Wsparcie fiskalne oraz malejące wpływy z eksportu spowodowały, że w czasie pandemii drastycznie wzrósł deficyt budżetowy tych krajów, co miało swoje określone konsekwencje. Już w maju 2020 r. MFW (2020) oszacował, że globalne wsparcie fiskalne opiewało na kwotę 9 bln USD, co stanowiło ok. 10% światowego PKB. Ogólnie rzecz biorąc, skuteczna polixy mix w okresie kryzysu pandemicznego pozwoliła odbić się gospodarkom światowym w drugiej połowie 2020 i w 2021 roku.
Węgry: Przykład dla Polski jak NIE prowadzić polityki gospodarczej
