Polska

Zasięg ubóstwa w Polsce. Chcesz nie być biedny? Ucz się i mieszkaj w mieście

Zasięg ubóstwa w Polsce jest zróżnicowany. Kto, gdzie i w jakim wieku ma największe szanse doświadczyć ubóstwa? O tym w artykule

Zasięg ubóstwa w Polsce mierzymy na kilka sposobów. Od podziału na grupy społeczno-ekonomiczne tj. emeryci, przez liczbę członków w gospodarstwie domowym, aż po zasięg terytorialny w państwie. Dzięki tym wszystkim danym zbieranym przez Główny Urząd Statystyczny możemy zapoznać się z realnym wymiarem ubóstwa w Polsce.

  • W 2022 roku, szczególnie narażone na ubóstwo skrajne były gospodarstwa osób utrzymujących się głównie z tzw. niezarobkowych źródeł, rolników oraz rencistów
  • W 2022 roku wśród osób z gospodarstw domowych, gdzie głowa gospodarstwa domowego posiadała co najwyżej wykształcenie gimnazjalne, zasięg ubóstwa skrajnego wyniósł ponad 11%
  • W 2022 roku zasięg ubóstwa skrajnego wśród mieszkańców wsi wyniósł około 8%, ubóstwa relatywnego około 18%, a ubóstwa ustawowego około 12%. Wśród mieszkańców miast odsetki wyniosły kolejno 2%, niecałe 8% i około 4% w przypadku ubóstwa ustawowego

Zasięg ubóstwa w Polsce — wstęp

W analizach Głównego Urzędu Statystycznego uwzględniono trzy różne kryteria ubóstwa: ubóstwo skrajne, relatywne oraz ustawowe. Granica ubóstwa skrajnego opiera się na oszacowaniach minimum egzystencji dostarczonych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS). Dane odnoszą się do wydatków gospodarstw domowych. Minimum egzystencji określa minimalny poziom zaspokojenia potrzeb, gdzie konsumpcja poniżej tego poziomu stwarza trudności w przeżyciu i stanowi zagrożenie dla psychofizycznego rozwoju jednostki.

Zastosowanie relatywnej granicy ubóstwa na poziomie 50% średniej miesięcznej kwoty wydawanej przez gospodarstwa domowe w Polsce umożliwia identyfikację tych gospodarstw i jednostek, których poziom konsumpcji znacząco odbiega od średniego poziomu.

Zobacz także: Ubóstwo w Polsce spada. Pandemia, wojna i inflacja to za mało

Granica ustawowa ubóstwa odpowiada progom dochodowym określonym zgodnie z obowiązującymi przepisami, umożliwiającym ubieganie się o świadczenia pieniężne z pomocy społecznej, zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej i przypisanymi jej rozporządzeniami. W kontekście ubóstwa ustawowego, przy ustalaniu granic ubóstwa uwzględnia się dwie różne wartości progowe: jedną dla osoby samotnie gospodarującej (gospodarstwo jednoosobowe) i drugą dla osoby w gospodarstwie wieloosobowym.

Analiza zasięgów ubóstwa według określonych cech społeczno-demograficznych ukazuje wyraźne zróżnicowanie. Społeczna mapa ubóstwa ekonomicznego, co do istoty, pozostaje stosunkowo niezmieniona od lat. Względnie te same grupy od lat są najbardziej zagrożone ubóstwem, jak i zarówno najmniej.

Przy interpretacji danych dotyczących zróżnicowania zasięgu ubóstwa warto pamiętać, że w praktyce mamy do czynienia nie z jednym wyznacznikiem ubóstwa, lecz ze współwystępowaniem wielu czynników jednocześnie. Obejmują one zarówno czynniki indywidualne, takie jak poziom wykształcenia, wiek czy stan zdrowia, jak i czynniki zewnętrzne, związane np. z miejscem zamieszkania.

Zasięg ubóstwa w Polsce według grup społeczno-ekonomicznych

Jeżeli jako kryterium weźmiemy główne źródło utrzymania gospodarstwa domowego, to w 2022 roku, podobnie jak wcześniej, szczególnie narażone na ubóstwo skrajne były gospodarstwa osób utrzymujących się głównie z tzw. niezarobkowych źródeł (12,3%), rolników (8,5%) oraz rencistów (5,8%). Najmniej narażone na ubóstwo skrajne według tego kryterium były osoby z gospodarstw pracujących na własny rachunek (2,9%).

Zobacz także: Eksperci nie dowierzają. Inflacja, wojna i kryzys, a ubóstwo w Polsce nie drgnęło?

Zasięg ubóstwa według grup społeczno-ekonomicznych
Źródło: GUS

W przypadku ubóstwa relatywnego sytuacja przedstawiała się podobnie. W 2022 roku prawie 28% osób z gospodarstw utrzymujących się z innych niż zarobkowe źródła doświadczało ubóstwa relatywnego. Około 19% osób z gospodarstw rolniczych oraz około 15% z gospodarstw rencistów. Tylko co około dziesiąta osoba z gospodarstw pracujących na własny rachunek (9,5%) i gospodarstw emeryckich (9,3%) doświadczała ubóstwa relatywnego.

W kontekście ubóstwa ustawowego największe zasięgi odnotowano wśród osób z gospodarstw domowych utrzymujących się z niezarobkowych źródeł (2,6%) oraz wśród gospodarstw rolników (12,1%). Dość wysoki zasięg ubóstwa ustawowego zaobserwowano także wśród pracowników i osób z gospodarstw domowych utrzymujących się z pracy na własny rachunek (6,9% i 6,8%), biorąc pod uwagę stosunkowo małe zasięgi ubóstwa skrajnego i relatywnego tych dwóch grup w porównaniu z grupą rolników oraz grupą utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Zasięg ubóstwa ustawowego wśród rencistów wyniósł w 2022 roku 6,5%. Najmniejszym zasięgiem ubóstwa ustawowego charakteryzowali się emeryci (4,5%).

Zasięg ubóstwa w Polsce według wykształcenia oraz struktury rodziny

Wykształcenie jest wyraźnie różnicującą cechą wpływającą na poziom ubóstwa. Przez wiele lat obserwujemy zależność, że im wyższe wykształcenie, tym mniejsze zagrożenie ubóstwem. W 2022 roku wśród osób z gospodarstw domowych, gdzie głowa gospodarstwa domowego posiadała co najwyżej wykształcenie gimnazjalne, zasięg ubóstwa skrajnego wyniósł ponad 11%. Z kolei ubóstwa relatywnego niecałe 25%, a ubóstwa ustawowego około 15%. W przypadku wszystkich trzech rodzajów ubóstwa, wspomniane wartości były ponad dwukrotnie wyższe od przeciętnych.

Osoby z gospodarstw, gdzie głowa rodziny legitymowała się wykształceniem zawodowym/branżowym, charakteryzowały się także wyższymi wartościami odsetków osób zagrożonych ubóstwem. Natomiast najniższe zagrożenie odnotowano wśród gospodarstw domowych, w których głowa rodziny posiadała wykształcenie wyższe.

Zobacz także: Ubóstwo w Polsce: Co 25. Polaka nie stać na mięso 3 razy w tygodniu

Zasięg ubóstwa według poziomu wykształcenia

Od wielu lat, również w 2022 roku, zasięgi ubóstwa były wyraźnie wyższe od przeciętnych wśród osób z gospodarstw domowych posiadających większą liczbę dzieci. Wśród osób z gospodarstw domowych, gdzie na utrzymaniu było co najmniej troje dzieci, zasięg ubóstwa skrajnego w 2022 roku wyniósł prawie 7%. Natomiast ubóstwa relatywnego było ponad 17%, a ubóstwa ustawowego ponad 14%. Przyjmijmy nieco inne kryterium. Czyli obecność osób w wieku 0–17 lat z co najmniej trzema osobami w tym wieku w gospodarstwie. Skala ubóstwa w takich domostwach kreowała się następująco. Ponad 9% dla ubóstwa skrajnego, 22% dla relatywnego oraz prawie 19% dla ustawowego.

Najmniejsze zasięgi ubóstwa, znacznie mniejsze od norm przeciętnych, odnotowano w gospodarstwach jednoosobowych. Na kolejny miejscu były małżeństwa bez dzieci lub z jednym dzieckiem na utrzymaniu. W tym gronie znalazły się także w domach bez osób w wieku 0–17 lat. Przypomnijmy, że dla całej badanej populacji w 2022 roku zasięg ubóstwa skrajnego wyniósł około 5%, ubóstwa relatywnego – około 12%, a ubóstwa ustawowego – około 7%.

Ubóstwo wśród dzieci i młodzieży

Z Badania budżetów gospodarstw domowych wynika, że w Polsce osoby z najmłodszej grupy wiekowej doświadczają częściej ubóstwa niż osoby z pozostałych grup wiekowych. Odnotowany w 2022 roku zasięg ubóstwa skrajnego wśród osób w wieku 0–17 lat to niecałe 6%. Ubóstwa relatywnego natomiast to około 14%, a ubóstwa ustawowego około 10%. Dla porównania, wśród osób w wieku 18–64 lat wyniosło to kolejno: 4,5%, ponad 11% i ponad 6%. Z kolei wśród najstarszej grupy wiekowej, odnotowane odsetki przedstawiały się następująco: około 4%, około 10%, oraz 4,5%.

Zobacz także: Odpowiedzialna logistyka – QSL Polska na rzecz środowiska i potrzebujących

Niepełnosprawność stanowi istotny czynnik zwiększający ryzyko doświadczania ubóstwa. Odzwierciedleniem tego stanu rzeczy są dane z 2022 roku. Wśród osób z gospodarstw domowych, gdzie co najmniej jedna osoba jest niepełnosprawna, odsetki dotkniętych ubóstwem ekonomicznym wyniosły prawie 7% w przypadku ubóstwa skrajnego. W przypadku ubóstwa relatywnego było to około 16% i prawie 10% w przypadku ubóstwa ustawowego. Dla porównania analogiczne odsetki w 2022 roku dotyczące gospodarstw domowych bez osób z niepełnosprawnością były następujące: około 4%, 11% i niespełna 7%. Ich wartości były niższe od przeciętnych w Polsce, odnoszących się do ogółu badanej populacji.

Zasięg ubóstwa w Polsce pod względem terytorialnym

Wieloletnia obserwacja wskazuje, że istotnymi cechami różnicującymi zasięgi ubóstwa są uwarunkowania terytorialne. Mieszkańcy wsi są zdecydowanie częściej zagrożeni ubóstwem niż mieszkańcy miast. Wśród mieszkańców miast obserwuje się także zróżnicowanie zasięgów ubóstwa ekonomicznego w zależności od wielkości miast. Ogólnie rzecz biorąc, im większe miasto, tym zazwyczaj mniejsze zasięgi ubóstwa ekonomicznego.

W 2022 roku zasięg ubóstwa skrajnego wśród mieszkańców wsi wyniósł około 8%, ubóstwa relatywnego około 18%, a ubóstwa ustawowego około 12%. Wśród mieszkańców miast odsetki wyniosły kolejno 2%, niecałe 8% i około 4% w przypadku ubóstwa ustawowego.

Zobacz także: Ubóstwo wśród dzieci w Polsce niższe niż w Niemczech i Szwecji

Zasięg ubóstwa według miejscowości zamieszkania
Źródło: GUS

Różnice w wartościach między osobami doświadczającymi ubóstwa w miastach o różnych wielkościach były wyraźne przez wiele lat. W najmniejszych miastach w 2022 roku stopa ubóstwa skrajnego wyniosła prawie 4%, ubóstwa relatywnego ponad 12%, a ubóstwa ustawowego niecałe 7%. Zasięg ubóstwa w największych miastach wyniósł odpowiednio około 1% w przypadku ubóstwa skrajnego, około 4% w przypadku ubóstwa relatywnego i ponad 1% w przypadku ubóstwa ustawowego. Różnica między małymi a dużymi polskimi miastami jest w tym wypadku wyraźnie widoczna.

W 2022 roku w niewielkim stopniu zaznaczyły się różnice w zasięgach ubóstwa wśród mieszkańców wsi między osobami zamieszkującymi aglomeracyjne obszary wiejskie a osobami zamieszkującymi pozaaglomeracyjne obszary wiejskie. W tym pierwszym przypadku wyniki wyglądały następująco: niecałe 8% w przypadku ubóstwa skrajnego, niecałe 16% w przypadku ubóstwa relatywnego, 10% w przypadku ubóstwa ustawowego. Natomiast dla pozaaglomeracyjne obszary wiejskie: 8,5% w przypadku ubóstwa skrajnego, około 19% w przypadku ubóstwa relatywnego, niecałe 13% w przypadku ubóstwa ustawowego. W tych ostatnich zagrożenie ubóstwem ekonomicznym było nieco większe.

Ubóstwo w Polsce w podziale na makroregiony

Polska charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem regionalnym pod względem ubóstwa. Region wschodni jest nieprzerwanie najbardziej zagrożony ubóstwem. W tym obszarze, w 2022 roku, we wszystkich trzech rodzajach ubóstwa odnotowano najwyższe wartości wskaźników, tj. ubóstwo skrajne wyniosło niecałe 7%, ubóstwo relatywne około 16%, a ubóstwo ustawowe niecałe 9%.

Stosunkowo wysokimi wartościami, przekraczającymi wartości przeciętne, charakteryzował się region południowy. Natomiast w regionie południowo-zachodnim odnotowano w 2022 roku najmniejsze zasięgi ubóstwa. Tam ubóstwo skrajne wyniosło ponad 3%, ubóstwo relatywne 9%, a ubóstwo ustawowe około 4%.

Zobacz także: Skrajne ubóstwo w bogatych krajach spadło, a w biednych wzrosło

Zasięg ubóstwa według makroregionów
Źródło: GUS

Podsumowując, rok 2022 nie przyniósł istotnych zmian rok do roku w zasięgach ubóstwa ekonomicznego w gospodarstwach domowych ogółem w Polsce. Odsetek osób doświadczających różnego rodzaju ubóstwa pozostały na podobnym poziomie co w 2021 roku. Mimo trudności związanych z wysoką inflacją i pogorszeniem sytuacji dochodowej w ujęciu realnym.

Społeczna mapa zróżnicowania ubóstwa w Polsce, mimo znaczącego spadku skali ubóstwa w okresie od 2010 do 2022 roku, pozostaje bez zmian. Wskazuje ona niezmiennie na te same grupy społeczno-demograficzne, które są najbardziej i najmniej zagrożone ubóstwem. Należą do nich osoby pochodzące z gospodarstw domowych utrzymujących się z niezarobkowych źródeł, gospodarstwa rolne, gospodarstwa domowe, w których osoba odniesienia ma niskie wykształcenie, a także gospodarstwa rodzin wielodzietnych i gospodarstwa domowe na wsi.

Progresa, czyli jak socjal w Meksyku obniżył ubóstwo i dzietność

Wszelkie prawa do treści zastrzeżone.

Dawid Błaszkiewicz

Politolog, historyk oraz dziennikarz ekonomiczny. Członek Polskiej Sieci Ekonomii oraz Prezes Stowarzyszenia Racja. Głównym obszarem zainteresowań jest makroekonomia oraz historia gospodarcza.

Polecane artykuły

Back to top button

Adblock Detected

Please consider supporting us by disabling your ad blocker