Częstokroć w analizach ekonomicznych oraz wypowiedziach ekspertów pada fraza „oczekiwania inflacyjne”. Wynika to z faktu, iż percepcja co do kształtowania się inflacji przyszłości jest niezwykle ważna w wymiarze mikroekonomicznym (proces decyzyjny konsumentów i producentów) oraz w wymiarze makroekonomicznym (walka banku centralnego z inflacją). Z tego względu warto przyjrzeć się temu zagadnieniowi.
Czym są oczekiwania inflacyjne?
Oczekiwania inflacyjne to pojęcie, które przenika jednakowo w funkcjonowaniu gospodarki jako całości, czyli makroekonomii oraz w procesie decyzyjnym podmiotów indywidualnych, a więc mikroekonomii. Omawiane zagadnienie jest niczym innym jak przewidywaniem podmiotów gospodarczych (instytucje badawczo-naukowe, konsumenci, przedsiębiorcy, rynki finansowe) co do kształtowania się poziomu przyszłej inflacji. Ktoś mógłby zadać pytanie, dlaczego oczekiwania inflacyjne są tak ważne dla Narodowego Banku Polskiego?
Zobacz także: „Efekt drugiej rundy” i polityka rządu: Dwie zmory NBP w walce z inflacją [ANALIZA]
Mianowicie, predykcja przyszłej inflacji wpływa na zachowania konsumentów oraz producentów. Na podstawie oczekiwań inflacyjnych podmioty indywidualne podejmują określone decyzje dotyczące inwestycji, kredytów czy konsumpcji. Przedsiębiorca, spodziewając się rosnącej inflacji, jest mniej skłonny do inwestycji ze względu na przewidywany wysoki koszt dóbr bądź usług wykorzystywanych w procesie inwestycyjnym. Ponadto, w obliczu nadmiernej inflacji menadżerowie, oczekując wzrostu stóp procentowych, a co za tym idzie, zaostrzenia się warunków kredytowych, nie są skorzy do zadłużania się. Warto mieć na uwadzę, że to kapitał obcy najczęściej jest kluczowym źródłem finansowania działalności gospodarczej w początkowym, jak i późniejszym stadium rozwoju.
Konsumenci, oczekując wysokiej inflacji, mogą zwiększać swój poziom krańcowej skłonności do konsumpcji. Innymi słowy, będą zwiększać wydatki konsumpcyjne, a tym samym stymulować popyt, kosztem przyszłych wydatków na dobra i usługi, których ceny według ich predykcji będą wyższe. Sytuacja może być jednak odwrotna. Kiedy jednocześnie gospodarstwa domowe spodziewają się nadmiernej inflacji w przyszłości oraz wysokich stóp procentowych, co de facto ma miejsce obecnie. Wówczas oczekiwania poziomu inflacji oraz stóp procentowych paraliżują decyzję konsumentów i mogą spowodować silną redukcję planów wydatkowych ze względu na obawy związane ze spadkiem rozporządzalnych dochodów.
Oczekiwania inflacyjne mają silny wpływ na kształtowanie się cen i płac. Producenci są bardziej skłonni do podnoszenia cen dóbr i usług. Natomiast konsumenci wywierają presję na podwyżkach płac, aby utrzymać siłę nabywczą lub, innymi słowy, realny dochód na takim samym poziomie. Wówczas istnieje wysokie ryzyko pojawienia się spirali cenowo-płacowej w gospodarce.
Reasumując, oczekiwania inflacyjne mają niebagatelny wpływ na funkcjonowanie gospodarki. Tym samym oddziałują na mechanizm transmisji impulsów polityki monetarnej. W przypadku nadmiernych oczekiwań inflacyjnych, dla banku centralnego kluczowym celem staje ich zakotwiczenie, co oznacza takie przewidywanie, co do kształtowania się inflacji, które jest spójne z celem inflacyjnym władz monetarnych. Ponadto oczekiwania inflacyjne służą ocenie wiarygodności banku centralnego. Jeżeli prognozowana inflacja jest dużo powyżej celu, wówczas podmioty indywidualne itp. mogą kwestionować sens działań BC.
Instytucje a osoby prywatne
Należy zaznaczyć, że percepcja inflacji różni się wśród ekspertów i ekonomistów oraz gospodarstw domowych i menadżerów. Wynika to z innego postrzegania czynników, które powodują wzrost cen. Badania dowodzą, że eksperci oraz ekonomiści jako przyczynę inflacji najczęściej wskazują wydatki publiczne i politykę monetarną, natomiast gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa wskazują na czynniki polityczne oraz brak rąk do pracy.
Próba modelowania oczekiwań inflacyjnych poszczególnych grup, tj. menadżerów, ekonomistów czy gospodarstw domowych nie należy zatem do najłatwiejszych zadań, ponieważ kształtują się one w każdym przypadku bazując na nieco innym zestawie przesłanek — wskazują ekonomiści PIE w tygodniku
Czy oczekiwania inflacyjne są wiarygodne?
Należy podjąć istotne rozważania. Czy oczekiwania inflacyjne są wiarygodne? Z badań wynika, że wśród społeczności konsumenckiej w Polsce średnia percepcja inflacji była wyższa od rzeczywistego wskaźnika inflacji CPI aż o 10,4 pkt proc. w latach 2004-2017. Natomiast oczekiwana inflacja była wyższa średnio o 9,4 pkt proc. od inflacji, która rzeczywiście miała miejsce w następnych miesiącach/latach. Dlaczego różnice są aż tak duże?
Wynikało to z faktu, że oprócz postrzegania inflacji przez pryzmat dóbr często kupowanych, konsumenci ignorowali w swoich ocenach obniżki cen. W efekcie, w badanym okresie rzeczywista inflacja CPI wynosiła 2 proc., podczas gdy wskaźnik postrzeganej inflacji był na poziomie 3,5 proc., zaś średnia percepcja inflacji sięgała aż 12,5 proc. Niedostrzeganie obniżek cen potwierdza jeden z ostatnich sondaży, w którym 29,6 proc. Polaków deklaruje, że zauważa spadek cen w sklepach w związku z obniżeniem podatku VAT na żywność, natomiast aż 61,5 proc. tej zmiany nie dostrzega — wyjaśniają eksperci PIE
Obecne oczekiwania inflacyjne
Inflacja CPI w Polsce wynosi 12,3% r/r. Przyczyny nadmiernego wzrostu cen w polskiej gospodarce są złożone i zostały przez nas wyjaśnione tutaj. Kwietniowy odczyt inflacji przez GUS był najwyższym od 24 lat, co oczywiście wpływa na kształtowanie się oczekiwań inflacyjnych. Z badania CBOS wynika, że 99% dostrzega wzrost cen. Natomiast aż 92% ankietowanych jest przekonanych, że w bieżącym roku ceny jeszcze wzrosną, w tym 62% osób wskazuje, że ceny wzrosną znacznie.
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku przewidywania przyszłej inflacji wśród przedsiębiorstw. W marcu 2022 roku 65,1% ankietowanych podmiotów wskazywało, że ceny będą rosły szybciej niż bieżąca inflacja, natomiast ponad 11% było zdania, że będą rosły w takim samym tempie, jak obecny wzrost cen. Zaledwie 0,3% badanych wskazało, że ceny w ciągu najbliższych 12 miesięcy spadną.
Wykres 1. Oczekiwania inflacyjne polskich przedsiębiorstw (stan na marzec 2022)
Zobacz także: Kto odpowiada za inflację w Polsce? Polacy nie mają wątpliwości, a ja owszem [ANALIZA]
Wiemy już, jak kształtują się obecnie oczekiwania inflacyjne wśród przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Warto przyjrzeć się prognozom eksperckim. Ekonomiści w zasadzie jednym głosem mówią, że inflacja w Polsce szczyt osiągnie w połowie roku na poziomie 12-15% r/r. Natomiast według centralnej ścieżki projekcji inflacyjnej NBP, szczytowy wzrost cen zostanie osiągnięty w III kw. 2022 roku na poziomie 12,1%.
Podsumowując, obecne oczekiwania inflacyjne zdecydowanie odbiegają od celu inflacyjnego Narodowego Banku Polskiego (2,5% +/- 1 pp.). Oczywiście nasz bank centralny nie jest w stanie walczyć z czynnikami zewnętrznymi pompującymi inflację, tj. wojna na Ukrainie oraz załamane łańcuchy dostaw, które wpływają na kształtowanie prognoz przyszłego poziomu cen. Jednak polscy decydenci monetarni na czele z prezesem NBP Adamem Glapińskim mogą efektywnie zakotwiczać oczekiwania inflacyjne poprzez wiarygodną komunikację z rynkiem. Niezbędna jest również spójność polityki fiskalnej oraz monetarnej, która pozwala precyzyjniej oszacować poziom inflacji w przyszłości.
