Amerykańskie korporacje przeniosły do rajów podatkowych ponad bilion dolarów!
Od kilku lat reformy podatkowe mające na celu zniwelowanie praktyk unikania opodatkowania przez międzynarodowe korporacje stoją w martwym punkcie, a dotychczasowe środki w niewielkim stopniu ograniczyły to zjawisko
Sztuczne przenoszenie zysków do rajów podatkowych to problem w skali globalnej, który wciąż nie wydaje się rozwiązany. Rządy państw tracą miliardy na relokacji dochodów i zysków kapitałowych do jurysdykcji o niskich dochodach. Tylko w 2019 roku straty podatkowe na świecie wyniosły aż 250 mld euro. Środki te mogłyby zostać wydane na podnoszenie jakości usług publicznych, rozwój infrastruktury czy walkę z kryzysem klimatycznym.
- W latach 1975-2019 odsetek globalnych zysków sztucznie przeniesionych do jurysdykcji o niskich podatkach wzrósł z 0,1% do 7%.
- Gdyby międzynarodowe przedsiębiorstwa nie przenosiły swoich zysków do rajów podatkowych dochody uzyskane z poboru CIT w skali świata byłyby wyższe aż o 10%.
- W latach 1998-2018 międzynarodowe korporacje z siedzibą w USA przeniosły zyski o wartości około 1,2-1,4 bln dolarów do jurysdykcji o niskich podatkach za pośrednictwem Double Irish.
- Od kilku lat reformy podatkowe mające na celu zniwelowanie praktyk unikania opodatkowania przez międzynarodowe korporacje stoją w martwym punkcie.
Raje podatkowe obniżają dochody rządów nawet o 700 mld dolarów rocznie
W ostatnich dekadach doszło do rozszerzenia rajów podatkowych na świecie. Zarówno w Unii Europejskiej, jak i na świecie miał miejsce „wyścig w dół” (PIE, 2020) polegający na zmniejszaniu stopy opodatkowania korporacji (CIT) i zamożnych osób (podatek od zysków kapitałowych). W latach 1975-2019 odsetek globalnych zysków sztucznie przeniesionych do jurysdykcji o niskich podatkach wzrósł z 0,1% do 7%. Tylko w 2019 roku kwota utraconych dochodów podatkowych z tego tytułu wyniosła 250 mld euro (według szacunków G. Zucmana i Ludviga Wiera). Gdyby międzynarodowe przedsiębiorstwa nie przenosiły swoich zysków do rajów podatkowych dochody uzyskane z poboru CIT w skali świata byłyby wyższe aż o 10%. Tax Justice Network (TJN) wskazuje jednak na dużo większe liczby. Według tej międzynarodowej organizacji uchylanie i unikanie się od opodatkowania kosztuje rządy aż 500 mld dolarów rocznie z tytułu CIT i 200 mld dolarów rocznie z tytułu podatków osobistych.
Według Światowego Forum Ekonomicznego 40% międzynarodowych zysków (około 650 mld dolarów) jest przenoszonych do rajów podatkowych. Co więcej, proceder ten jest silnie skoncentrowany – 10% największych globalnych korporacji odpowiada za 98% przenoszenia zysków.
Jak rządy i organizacje międzynarodowe walczą z rajami podatkowymi?
Rządy oczywiście próbują walczyć z rajami podatkowymi. W 2015 roku rozpoczęto inicjatywę Base Erosion and Profit Shifting (BESC), w ramach której ponad 135 krajów wdraża 15 działań mających na celu zwalczanie unikania opodatkowania, poprawę spójności przepisów podatkowych, zapewnienie bardziej przejrzystego systemu podatkowego i sprostanie wyzwaniom podatkowym związanym z cyfryzacją gospodarki (OECD). W 2017 roku miały miejsce kluczowe zmiany po obu stronach Atlantyku. W Unii Europejskiej weszła w życie unijna czarna lista rajów podatkowych, której celem jest ułatwienie państwom członkowskim walkę z konkurencją podatkową. W USA natomiast w życie weszła Ustawa Tax Cuts and Job Acts obniżająca stawkę CIT z 35% do 21%. Jednak od tego czasu nie zaimplementowano istotnych instrumentów przeciwdziałających przenoszeniu zysków do rajów podatkowych, mimo że problem nie wydaje się rozwiązany. Jak wskazują Gabriel Zucman i Ludvig S. Wier (2022) praktyki uchylania i unikania się od opodatkowania wciąż są na porządku dziennym. Co więcej, ich skala nie zmalała.
Zobacz też: Przenoszenie zysków do rajów podatkowych przez korporacje kosztuje państwa 250 mld euro
Wybrane mechanizmy uchylania i unikania się od opodatkowania
Dobrym przykładem jest Irlandia. PKB wyspy Świętego Patryka w niektórych latach rośnie nawet w dwucyfrowym tempie. W latach 2020-2021 PKB wzrósł aż o 20,6%. Za sztuczny boom gospodarczy odpowiadają transferowane zyski międzynarodowych gigantów technologicznych (np. Apple czy Google).
Irlandia, państwo członkowskie UE posiada jeden z najbardziej przyjaznych systemów podatkowych dla międzynarodowych korporacji. OECD szacuje, że efektywna stawka podatku CIT wynosi 12,0% (niektóre szacunki wskazują na niższą stawkę), choć do niedawna było to około 4,4%. Wzrost efektywnego opodatkowania wynika ze zniesienia Double Irish przez rząd w 2015 roku – firmy miały czas na dostosowanie się do 2020 roku. Porozumienie Double Irish pozwalało międzynarodowym korporacjom (głównie z USA) takim jak Apple, Google, Facebook i Pfizer unikać opodatkowania. Z badania pt. The Effect of the Closure of the Double Irish Arrangement on the Location of U.S. Multinational Companies’ Profits wynika, że w latach 1998-2018 międzynarodowe korporacje z siedzibą w USA przeniosły zyski o wartości około 1,2-1,4 bln dolarów do jurysdykcji o niskich podatkach za pośrednictwem Double Irish.
Ponadto zniesiono z systemu podatkowego także mechanizm „Single Malt”, który przez dwa lata stanowił podatkowy substytut Double Irish. Dlaczego mimo zniesienia programu zyski są wciąż transferowane do Irlandii? Kraj w swoim arsenale podatkowym wciąż dysponuje instrumentem CAIA (Capital allowances for intangible assets). Instrument ten pozwala na odliczenie podatku od nabycia wartości niematerialnych i prawnych od spółki zależnej. Na przykład, spółka zależna Apple w Irlandii zakupując wartości niematerialne i prawne od spółki zależnej Apple z siedzibą w Kalifornii może odliczyć od podatku wydatki kapitałowe poniesione na ten cel w wysokości nawet 100% przyszłych zysków wynikających z eksploatacji nabytej własności intelektualnej.
Innym unijnym państwem kwalifikującym się jako raj podatkowy jest Luksemburg. Napływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do tego kraju należą do jednych z najwyższych na świecie i są zbliżone do poziomu Stanów Zjednoczonych, mimo że liczba mieszkańców Luksemburgu jest 500-krotnie niższa (!). Jednak większość BIZ to środki transferowane do tzw. pustych skorup korporacyjnych (niewnoszących realnej wartości dla rozwoju gospodarczego) w celu uniknięcia opodatkowania. Krajowa jurysdykcja wskazuje, że podatek od osób prawnych (CIT) wynosi 17% dla firm, których dochód podlegający opodatkowaniu przekracza 200 tys. euro rocznie, jednak Międzynarodowe Konsorcjum Dziennikarzy Śledczych ujawniło, że setki zagranicznych korporacji płaci efektywną stopę podatkową poniżej 1%. Co więcej, „wycieki luksemburskie” wykazały, że międzynarodowa korporacja FedEx opodatkowała dochody w Luksemburgu według stawki 0,25%.
Gdzie są raje podatkowe?
Oczywiście lista rajów podatkowych jest o wiele większa. W Europie – poza wcześniej wymienionymi – są to Holandia, Szwajcaria, San Marino, Malta, Liechtenstein czy Monako. Jednym z powszechnych ośrodków alokujących zyski światowych korporacji są Bermudy – brytyjskie terytorium zamorskie. Oczywiście raje podatkowe są szczególnie charakterystyczne dla krajów o słabej jakości prawa, demokracji i państwa: Liban, Jordania czy Liberia (tylko niektóre z nich).
Kto traci na rajach podatkowych? Obywatele
Raje podatkowe odzierają państwa ze źródeł podatkowych, które mogłyby dołożyć cegiełkę do kluczowych wydatków związanych z transformacją energetyczną, zwalczaniem ubóstwa i nierówności czy podnoszeniem jakości usług publicznych. Niestety od kilku lat reformy podatkowe mające na celu zniwelowanie praktyk unikania opodatkowania przez międzynarodowe korporacje stoją w martwym punkcie, a dotychczasowe środki w niewielkim stopniu ograniczyły to zjawisko.
