Praworządność w Polsce ma się źle. Drastyczny spadek przestrzegania konstytucji [BADANIE]
Trzech ekonomistów Jerg Gutmann i Stefan Voigt z Uniwersytetu w Hamburgu i Katarzyna Metelska-Szaniawska z Uniwersytetu Warszawskiego porównali zgodność konstytucyjną w 168 krajach w okresie od 1900 do 2020 roku. Zważywszy na toczącą się debatę w naszym kraju na temat przestrzegania konstytucji, wyniki nie są szokujące, choć dają pole do refleksji i powinny być akceleratorem zmian. Praworządność w Polsce bowiem rzeczywiście pogorszyła się w ostatnich latach.
Wyjaśnienia metodologiczne badania
Ekonomiści przedstawili bazę porównawczą 168 krajów, która przedstawia wskaźniki przestrzegania przez rządy 14 podstawowych zasad konstytucyjnych pogrupowanych w cztery obszary prawne:
1) prawa własności i rządy prawa (prawa własności, niezależność sądów, równość wobec prawa) – CC_R na wykresach,
2) prawa polityczne (wolność zgromadzeń, wolność zrzeszania się, prawo do tworzenia partii) – CC_P na wykresach,
3) prawa obywatelskie (wolność mediów, wolność słowa, wolność przemieszania się i wolność religijna) – CC_O na wykresach,
4) podstawowe prawa człowieka (prawo do życia, wolność od niewolnictwa, ochrona przed torturami) – CC_B na wykresach.
Na podstawie powyższych wskaźników autorzy badania stworzyli trzy ogólne zagregowane mierniki zgodności konstytucyjnej CC_T, CC_T_lv I v2exrescon. Im wyższy poziom wskaźnika, tym większa zgodność z konstytucją w danym państwie. Interpretacja wszystkich trzech wskaźników jest taka sama, a różnice pomiędzy nimi są minimalne.
Zobacz także: Koniec „przyjaźni”, czyli jak wojna zniszczyła polityczne relacje polsko-węgierskie
Europa najbardziej demokratycznym i praworządnym regionem świata
Przechodząc już do meritum, można stwierdzić, że główny wynik badania to pozytywny globalny trend czasowy w zakresie zgodności z konstytucją. Co istotne zgodność konstytucyjna uległa znacznej poprawie po 1990 r., co można wyjaśnić wzrostem państw demokratycznych po upadku ZSRR. Ogólnie rzecz biorąc, najgorzej pod tym względem było przed II wojną światową, kiedy rozpowszechniły się autorytarne formy sprawowania władzy takie jak faszyzm i komunizm. Świat nigdy w swojej historii nie był tak demokratyczny, jak obecnie, co należy oczywiście uznać za sukces.
Zobacz także: Ukraiński rząd uruchomił internetowy rynek „Made with Bravery”
W ujęciu kontynentalnym najlepsze demokracje funkcjonują w Europie. Wskaźniki zgodności konstytucyjnej wysokie są także w Oceanii, do której należą m.in. Australia i Nowa Zelandia i w obu Amerykach. Zgodność konstytucyjna najniższa jest w Afryce i Azji, co można przypisać m.in. różnicom w zakresie rozwoju gospodarczego, silnie zoligarchizowanym systemie i wykrystalizowaniu się takich zjawisk jak nepotyzm czy korupcja.
Poniższy rysunek przedstawia przestrzeganie konstytucji dla sześciu różnych ustrojów politycznych. Wskaźniki zgodności są najwyższe w przypadku demokracji parlamentarnych (państwa UE), mieszanych (Szwajcaria) i prezydenckich (USA). Najgorzej wypadają dyktatury wojskowe (popularne w Ameryce Łacińskiej) oraz dyktatury cywilne i monarchie.
Praworządność w Polsce ma się coraz gorzej
Poniższa tabele przedstawia państwa o najwyższej i najniższej zgodności konstytucyjnej według wskaźnika CC_T. Co ciekawe, Polska w okresie 1990-1999 należała do jednych z najbardziej demokratycznych i praworządnych krajów na świecie. Wyprzedzała nas tylko Francja. Niestety w kolejnych latach było już tylko gorzej.
Zobacz także: M. Piątkowski: Jestem optymistą, co do dalszego doganiania Zachodu co najmniej do końca dekady
Przemiany demokratyczne w państwach takich jak USA, Indie, Chiny, Węgry i Turcja są szeroko dyskutowane na forum międzynarodowym. W Stanach Zjednoczonych uwidacznia się trend cofania demokracji. Jak pokazuje poniższy wykres, wskaźniki zgodności konstytucyjnej nigdy nie były na tak niskim poziomie. Podobne wzorce rysują się także dla Polski i Węgier. Niestety pod względem przestrzegania zasad konstytucyjnych zbliżamy się do czasów PRL. Po osiągnięciu najbardziej demokratycznego, wolnego i konstytucyjnego państwa w historii na początku obecnego stulecia, ostatnie lata to drastyczny regres w zakresie przestrzegania konstytucji w naszym kraju.
Niemal identyczny trend panuje na Węgrzech, gdzie wszystkie wskaźniki zgodności konstytucyjnej spadły w ostatniej dekadzie pod panowaniem partii Fidesz, na której czele stoi Viktor Orban. Erozję rządów prawa odnotowuje się również w Turcji na skutek nieudolnych prób zamachu stanu i wątpliwej demokracji pod rządami partii Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP), której przewodzi Recep Tayyip Erdoğan.
Ogólnie rzecz biorąc, badanie jest dowodem na to, że obawy o zasady praworządności i przestrzeganie konstytucji w Polsce są uzasadnione. Choć jednocześnie warto zaznaczyć, że partie opozycyjne i środowiska antyrządowe często przejaskrawiają ten problem na potrzeby walki politycznej. Niemniej, istnieje potrzeba zmian w polskiej demokracji, gdyż silne i niezależne instytucje są fundamentem rozwoju społeczno-gospodarczego. Warto skonkludować, że te silne instytucje były jedną z przyczyn naszego narodowego cudu gospodarczego po wyjściu z systemu komunistycznego.
W Europie drastycznie spada zaufanie do instytucji publicznych
