Dlaczego Południe Włoch jest biedniejsze od Północy? Przez lenistwo oraz niską wydajność!

Nierówności regionalne we Włoszech należą do jednych z najwyższych w UE. Dysproporcje między bogatą północą a biednym południem od dziesiątek lat pozostają ogromne. Przykładowo PKB per capita w Lombardii (region położony w północnych Włoszech) wynosi 39,7 tys. EUR, podczas gdy w Kalabrii (południowe Włochy) zaledwie 17,3 tys. EUR – ponad dwa razy mniej. Jakie są przyczyny tak dużych regionalnych dysproporcji? 

Nierówności regionalne we Włoszech są ogromne i stałe w czasie

Dochód na mieszkańca w niektórych regionach Północy jest ponad dwa razy wyższy, niż na Południu. Włochy to jeden z krajów Europy o największych nierównościach regionalnych. Mieszkaniec Północy żyje na poziomie zbliżonym do przeciętnego Niemca (41,5 tys. EUR dochodu na mieszkańca w 2019 r.), podczas gdy mieszkaniec Południa na poziomie bliższym Grekowi (17,5 tys. EUR).

W ostatnich dekadach nie zaobserwowano w zasadzie żadnej konwergencji regionalnej. Po pierwsze, poniższy wykres pokazuje, że zarówno w 1995 roku, jak i w 2019 roku dochód na mieszkańca był zdecydowanie wyższy na Północy, niż na Południu. Po drugie, o ile niektóre regiony Północy stały się bogatsze, o tyle na Południu wzbogacił się jedynie jeden region, natomiast reszta pozostała na takim samym poziomie rozwoju gospodarczego. Generalnie jednak, zarówno Północ, jak i Południe pozostały w stagnacji, o czym więcej piszemy w tekście pt. „Przeczytaj ten artykuł, a zrozumiesz. dlaczego Włochy są pogrążone w głębokiej stagnacji„.

Dywergencja regionalna jest we Włoszech widoczna nie od dziesiątek, a nawet setek lat. Od politycznego zjednoczenia Włoch w 1861 roku nierówności między Północą a Południem uległy pogłębieniu, zwłaszcza w latach 20-lecia międzywojennego. Wówczas Południe pozostało miejscem nisko zurbanizowanym, co ograniczało rozwój gospodarczy wobec przemysłowej polityki gospodarczej w okresie faszystowskim. Jedynie w latach boomu gospodarczego 1951-1970 południowy PKB na mieszkańca w stosunku do północnego PKB na mieszkańca wzrósł. Niemniej, przez większość okresu 1871-2011 konwergencja nie zachodziła. Ostatnie lata to czas stagnacji. Stosunek dochodu na mieszkańca w południowej części Włoch do północnej części Włoch pozostaje na poziomie około 60%.

Dowodem na brak konwergencji jest również poniższy wykres przedstawiający dochód PKB per capita poszczególnych regionów w stosunku do średniej krajowej w 1871 roku (oś pozioma) i w 2011 roku (oś pionowa). Regiony południowe i wyspy oznaczone są kolorem czerwonym, podczas gdy regiony centralne i północne – niebieskim. Jak interpretować wykres? Konwergencja dochodowa względem średniego dochodu w kraju zaszła wtedy, gdy dany region znalazł się na wykresie powyżej linii 45 stopni. Jeżeli region jest umiejscowiony na linii lub w okolicach to nie doszło do konwergencji, ani dywergencji lub zmiany były minimalne. Natomiast jeżeli region znalazł się poniżej linii, wówczas nastąpiła dywergencja. Co się rzuca w oczy?

Można zauważyć, że w większości regionach południowych miała miejsce dywergencja. Zwłaszcza w regionie Campania (gdzie leży Neapol) – PKB per capita w stosunku do średniej krajowej zmniejszył się z ponad 100% w 1871 roku do niecałych 70% w 2011 roku. Wskaźnik wzrósł jedynie w Abruzzi i w Bassilicata – choć zmiany są naprawdę marginalne. Imponować może za to dynamiczny rozwój niektórych regionów Północy. Zwłaszcza Dolina Aosty (Valley Aosta) i alpejski region Trentino-Alto Adige znacznie poprawiły swoje względne dochody (blisko dwukrotnie).

Zobacz także: Włochy chcą zostać pierwszym krajem na świecie, który zakaże „syntetycznego” mięsa

Jakie są przyczyny nierówności regionalnych we Włoszech?

Nierówności regionalne we Włoszech są niezwykłe. Jak wskazują J. Fernández-Villaverde, D. Laudati, L. E. Ohanian, V. Quadrin (2023) jeszcze w 1871 roku w Hiszpanii były one o 4% wyższe niż we Włoszech. Natomiast już w 2005 roku nierówności regionalne w Hiszpanii były o 49% niższe niż w tzw. Italii. Jakie są przyczyny?

Po pierwsze różnice w całkowitej produktywności czynników produkcji i w aktywności ekonomicznej ludności. Poniższe wykresy przedstawiają wydajność pracy (górny wykres) i aktywność zawodową (dolny wykres) w 1995 i 2019 roku. Można zauważyć, że region północny charakteryzuje się zdecydowanie wyższą wydajnością pracy, która w ciągu analizowanych 25 lat wzrosła. Jednocześnie wydajność na Południu pozostała prawie niezmieniona i zdecydowanie niższa, aniżeli na Północy. Zaznacza się więc korelacja między produktywnością a dochodem per capita. Produktywność w dużym stopniu wyjaśnia różnice międzyregionalne.

Zobacz także: Włochy chcą rozwijać transport rzeczny. Tylko w sumie po co?

Ponadto w przypadku aktywności zawodowej (odsetek zatrudnionej populacji w wieku produkcyjnym) również istnieją ogromne dysproporcje. Wskaźnik aktywności zawodowej na Północy oscylował w analizowanych latach w okolicach 70-80%, podczas gdy na Południu pozostawał bliżej 50-60%. Północ jest więc bardziej produktywna i pracowita od Południa, co odzwierciedla różnice w dochodzie na mieszkańca. To jednak nie koniec historii.

Drugim czynnikiem nierówności regionalnych jest redystrybucja fiskalna. Polityka gospodarcza we Włoszech jest scentralizowana. Podatki trafiają głównie do budżetu państwa, po czym są dystrybuowane w formie wydatków po różnych regionach administracyjnych. Wszystkie regiony południowe mają deficyt fiskalny, natomiast większość regionów północnych generuje nadwyżkę fiskalną. Dlaczego? Południe płaci niższe podatki (dochody budżety państwa), ale otrzymuje większe wsparcie fiskalne (wydatki budżetu państwa), ponieważ jest regionem biedniejszym (redystrybucyjna polityka fiskalna). Z wyliczeń ekonomistów wynika, że deficyt fiskalny na mieszkańca Południa wyniósł ok. 2 tys. EUR w 2019 r., natomiast nadwyżka fiskalna na mieszkańca Północy to ok. 3 tys. EUR. Występuje więc międzyregionalny transfer od Północy do Południa. Ale co to ma wspólnego z nierównościami?

Z badania ekonomistów (Fernández-Villaverde i in., 2023) wynika, że usunięcie transferów fiskalnych między regionami mogłoby zmniejszyć lukę produktową o około jedną czwartą. Jako powód ekonomiści wskazują, że transfery fiskalne wspierają konsumpcję na Południu, ale mają negatywny wpływ na podaż pracy, co finalnie przekłada się na niższe dochody per capita względem Północy.

Model opracowany przez ekonomistów sugeruje, że różnice w produktywności i redystrybucja fiskalna odpowiadają za ponad 70% nierówności dochodów między Północą i Południem. Pozostałe 30% to takie czynniki jak duży rozmiar gospodarki nieformalnej na Południu, zakłócenia na rynku pracy (np. mniejsza liczba godzin pracy) i niskie inwestycje (załamanie inwestycji podczas światowego kryzysu finansowego w 2008 roku i kryzysu zadłużenia w latach 2011-2012 było głębsze na Południu).

Włochy mogą znaleźć się w recesji w 2023 roku. Sytuacja fiskalna i konflikt z UE nie pomaga