Z badania EBC pt. The effects of high inflation on public finances in the euro area wynika, że szok inflacyjny w 2022 roku wywarł negatywny wpływ na stan finansów publicznych w krajach strefy euro. Wnioski z badania polemizują z konwencjonalną koncepcją, zgodnie z którą inflacja pozytywnie wpływa na wskaźniki fiskalne poprzez erozję długu publicznego w relacji do PKB i redukcję deficytu budżetowego. Nasz „Big Picture” podsumowujący badanie EBC? Wpływ inflacji na finanse publiczne zależy od charakteru inflacji: podażowy vs popytowy.
Fala inflacji, która przelała się po Europie w 2022 roku jest przedmiotem wielu badań empirycznych. Po pierwsze, ekonomiści badają jej źródła. Po drugie, szacują jej wpływ na nierówności. Po trzecie, inflacja stała się również ciekawym zjawiskiem w kontekście stabilności sektora finansów publicznych. I to na tym ostatnim obszarze skupimy się w niniejszym tekście. Lecz standardowo na początek położymy nacisk na akcent teoretyczny.
Kanały oddziaływania inflacji na finanse publiczne
Rozpocznijmy od przedstawienia kilku kanałów wpływu inflacji na finanse publiczne, które omawiają ekonomiści EBC w badaniu: 1) wyższa inflacja zwiększa dochody budżetowe poprzez podnoszenie nominalnej podstawy opodatkowania, 2) inflacja – zazwyczaj z opóźnieniem – wywiera presję na wydatkach indeksowanych, np. emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, wynagrodzenia w sektorze publicznym, 3) inflacja może zwiększać koszty obsługi długu publicznego (jeden kanał to funkcja reakcji banku centralnego, który podwyższa stopy procentowe, gdy inflacja odchyla się od celu in plus, drugi kanał to wzrost oprocentowania instrumentów dłużnych automatycznie powiązanych z inflacją, np. obligacje indeksowane inflacją), 4) last but not least to silny wpływ inflacji na erozję długu publicznego (wysoka inflacja jest co do zasady korzystna dla dłużników, ponieważ obniża realny poziom zadłużenia), a także na redukcję deficytu budżetowego (przynajmniej w okresie, gdy wzrost wydatków nie nadąża za wzrostem dochodów).
Zobacz też: Wydatki socjalne w Polsce są najwyższe w regionie
Obiegowa opinia: inflacja jest dobra dla finansów państwa
Konwencjonalna koncepcja głosi, że inflacja jest korzystna dla finansów publicznych, ponieważ dług publiczny ulega erozji, a deficyt budżetowy kurczy się wraz z szybszą reakcją dochodów, niż wydatków na przyspieszenie wzrostu cen. Ta obiegowa teza jest jednak bardziej zniuansowana ponieważ implikacje inflacji dla wskaźników fiskalnych są zdeterminowane wieloma czynnikami.
Podstawowy czynnik to charakter inflacji. Mianowicie, inflacja, której źródła leżą w większym stopniu po stronie popytowej/wewnętrznej rzeczywiście mogą wspierać stabilność fiskalną (przynajmniej krótko- i średniookresowo), ponieważ wówczas występuje zjawisko tzw. podatku inflacyjnego (wzrost podstawy opodatkowania). Niemniej, gdy inflacja ma charakter podażowy, wówczas pozytywne efekty są stłumione, ponieważ rosną ceny dóbr importowanych, których sprzedaż stanowi odpływ w przepływach finansowych, co nie dość, że nie wspiera strony dochodowej, to może zwiększać presję na zwiększanie długu, gdy występuje deficyt na rachunku obrotów bieżących. Ponadto za wzrostem cen dóbr importowanych niekoniecznie muszą iść wyższe ceny dóbr krajowych oraz płac. To zależy od wystąpienia efektów drugiej rundy, czyli m.in. siły krajowego konsumenta. A zatem w obliczu szoku podażowego, który ucieleśnia się w wyższych cenach dóbr importowanych i tym samym wyższej inflacji, istnieje nacisk lub automatyczna indeksacja w wydatkach publicznych przy umiarkowanych korzyściach w dochodach, co pogłębia deficyt budżetowy – negatywne skutki inflacji przeważają nad pozytywnymi.
Zobacz też: Dreamliner pierwszy raz wylądował na Antarktydzie! Na lodowcu!
Na poziomie krajowym, determinanty inflacji podażowej zależą w dużej mierze od udziału automatycznie indeksowanych wydatków sektora publicznego w wydatkach ogółem. W krajach, gdzie udział ten jest wyższy, presja na pogorszenie stabilności fiskalnej jest większa. Wiele zależy również od poziomu długu publicznego w stanie wyjściowym. Państwom z wyższym długiem jest generalnie łatwiej redukować jego poziom w związku ze wzrostem inflacji, co pokazuje przykład krajów UE, wśród których doszło do wypłaszczenia poziomu długu publicznego (różnica pomiędzy państwem z najwyższym i najniższym długiem) (por. wykres poniżej).
Wysoka inflacja pogorszyła stan finansów publicznych?
Z badania EBC pt. The effects of high inflation on public finances in the euro area wynika, że boost inflacyjny w 2022 roku doprowadził do pogorszenia stanu finansów publicznych w krajach strefy euro. Jak piszą autorzy badania:
Niniejszy artykuł podkreśla, że konwencjonalna wiedza na temat pozytywnego wpływu inflacji na rachunki fiskalne może nie mieć zastosowania do obecnej sytuacji w strefie euro. Analiza wskazuje na niekorzystny wpływ niedawnego wzrostu inflacji na prognozowane saldo budżetowe strefy euro na lata 2022-24. Wniosek ten został nawet wyciągnięty przy użyciu ram równowagi cząstkowej, które abstrahują od endogenicznej reakcji zmiennych makroekonomicznych i finansowych na inflację, co wiązałoby się z dodatkowymi niekorzystnymi skutkami. Negatywną ocenę można wyjaśnić charakterem gwałtownego wzrostu inflacji w 2022 r., który w dużej mierze powstał poza strefą euro [tłumaczenie własne].
Zdaje się, że druga część związana z „ramami równowagi cząstkowej” może wymagać wyjaśnienia. Tłumacząc na przystępny język, badanie pokazuje, że wpływ inflacji na finanse publiczne w strefie euro „sam w sobie” jest negatywny, abstrahując od negatywnych skutków związanych np. z podwyższeniem stóp procentowych w reakcji na wzrost inflacji, które ograniczają wzrost gospodarczy i prowadzą do wyższych kosztów obsługi długu, co dodatkowo pogarsza sytuację fiskalną. Gdyby badanie również skupiło się na tychże „endogenicznych reakcjach zmiennych” (np. spowolnienie konsumpcji i inwestycji przez wysoką inflację i zacieśnienie warunków kredytowych), wówczas negatywne implikacje wysokiej inflacji dla stabilności fiskalnej byłyby jeszcze silniejsze.
Reakcja wskaźników fiskalnych na gwałtowny wzrost inflacji w krajach strefy euro zależy od stopnia pokrycia wydatków indeksowanych inflacją w wydatkach ogółem sektora publicznego. Poniższy wykres pokazuje, że udział wydatków indeksowanych inflacją, dynamiką płac lub innymi zmiennymi nominalnymi najwyższy jest w Belgii, we Włoszech, w Luksemburgu i na Cyprze (przede wszystkim są to emerytury i pensje w budżetówce). Toteż w tych krajach można spodziewać się najgłębszych zmian w deficycie budżetowym, gdy boost inflacyjny zacznie mijać przy szybko rosnących wydatkach podlegających formom indeksacji.
Z symulacji przeprowadzonych przez autorów badania wynika, że niedawny gwałtowny wzrost inflacji ma i będzie mieć negatywny wpływ na saldo budżetowe strefy euro z najgłębszymi konsekwencjami w 2024 roku, gdy pozytywny wpływ związany z częściową reakcją po stronie dochodowej przeminie, zaś presja wydatkowa nasili się w związku z opóźnionym procesem indeksacji płac i świadczeń w niektórych krajach (w innych wydatki dostosowały się automatycznie). Ekonomiści wyjaśniają, że:
Epizod inflacyjny w 2022 roku miał swoje źródło przede wszystkim w zewnętrznym szoku podażowym, który objawiał się gwałtownymi wzrostami cen importu. W rezultacie ceny krajowe, takie jak średnie płace i deflator PKB, doświadczyły znacznie mniejszej presji wzrostowej niż ceny konsumpcyjne, które zawierają składnik importowy. W efekcie większość podatków bezpośrednich płaconych przez gospodarstwa domowe i składek na ubezpieczenia społeczne, które są powiązane z odszkodowaniami, wykazała jedynie umiarkowany i opóźniony wzrost.
Zobacz też: Gospodarka Węgier wchodzi w fazę ożywienia! PKB rośnie o 0,9% kw/kw
Główny wniosek z omawianego badania? Szok inflacyjny o charakterze popytowym w krótkim, a nawet średnim okresie wspiera finanse publiczne, zaś szok o charakterze podażowym pogarsza stabilność fiskalną nawet w krótkim okresie kanałem indeksacji świadczeń i płac w sektorze publicznych przy ograniczonych korzyściach po stronie dochodowej w związku ze wzrostem cen importowanych.
Jak inflacja wpływa na gospodarstwa domowe i finanse publiczne?
