Czeski cud demograficzny się skończył? Dzietność w Czechach zanurkowała
Czeszki rodzą znacznie mniej dzieci niż 2 lata temu. Co się stało? Dlaczego Czesi mniej chętnie wcielają w życie swoje plany prokreacyjne?
Jeszcze w 2021 roku, dzietność w Czechach była obok francuskiej, najwyższa w całej UE. Czeszki rodziły dwa lata temu ponad 1,8 dziecka. Sytuacja uległa jednak zmianie, a obecnie dzietność w Czechach jest znacznie niższa. Dlaczego?
- Dzietność w Czechach wyniesie w tym roku mniej niż 1,5.
- Spadek liczby urodzeń wynikać może z wysokiej inflacji i podwyżek stóp procentowych.
- Innym czynnikiem może być pogarszająca się koniunktura gospodarcza. Czeska gospodarka nadal liże pandemiczne rany, a rynek pracy zmienił się w ostatnich latach na gorszy.
Dzietność w Czechach, czyli czeski cud demograficzny
Czechy w przeszłości charakteryzowały się niską liczbą dzieci. Gdy w 1960 roku Polki rodziły średnio trójkę, to w Czechach dzietność ledwo przekraczała 2,0. Historycznie niska była ona pod koniec lat 90. Choć nasz południowy sąsiad nie przeżył tak gwałtownej transformacji ustrojowej, to bezrobocie tam również wystrzeliło. Na początku tego wieku co 10. aktywny zawodowo Czech nie mógł znaleźć w pracy. Dla porównania, bezrobocie w Polsce było w omawianym czasie dwukrotnie wyższe.
Te zmiany gospodarcze doprowadziły do spadku płodności Czeszek. Zgodnie z danymi Banku Światowego w 1999 roku dzietność w Czechach wyniosła 1,13. Był to obok Ukrainy czy Hongkongu najniższy poziom na całym globie. Również w Polsce, był to okres bardzo niskiej dzietności, lecz nie spadła ona do tak niskiego poziomu. Coś się jednak zmieniło, a kobiety w Czechach zaczęły rodzić coraz więcej. Wzrost, który odnotowały Czechy, był wyjątkowy na tle świata. Poza krajami, gdzie dzietność urosła przez Islam, nie ma na świecie ani jednego kraju, który mógł pochwalić się tak dużym wzrostem.
Czeska dzietność w latach 2008-2010 wynosiła aż 1,5. Po spadku w 2011 roku znów zaczęła rosnąć, aby w 2021 roku osiągnąć poziom 1,83. W całej UE jedynie we Francji było to więcej. Omawiane dane przedstawia poniższy wykres.
Dzietność w Czechach zaczęła spadać
Gdy już się zdawało, że spadająca dzietność we Francji i rosnąca w Czechach, sprawi, że nasz południowy sąsiad stanie się unijnym liderem, liczba urodzeń w Czechach zaczęła spadać. Czeska dzietność w 2022 roku wyniosła 1,62. W tym roku może to już być zaledwie 1,45. Mimo że także u nas dzietność spada, to tempo tego spadku jest znacznie niższe.
Spadek ten widać mocno w liczbie urodzeń. Dane pokazują jednak, że mieliśmy ostatnio do czynienia z trzema ciekawymi zjawiskami. Po pierwsze, są to dwa wzrosty liczby urodzeń. Nastąpiły one kolejno w pierwszym i czwartym kwartale 2021 roku. Z uwagi na to, że ciążą trwa 9 miesięcy, można wnioskować, że liczba poczęć wzrosła w drugim kwartale 2020 roku oraz pierwszym kwartale 2021 roku. Z czego mogło to wynikać?
Dzietność w Czechach a stopy procentowe
Demografowie podejrzewają, że wiosenny lockdown z początku pandemii sprawił, że ludzie mieli więcej czasu i zbliżyli się do siebie. To zaś przełożyło się na częstsze współżycie, a co za tym idzie, większą liczbę ciąż. Podobny efekt mógł mieć miejsce podczas wiosennego lockdownu w następnym roku. Zjawisko to ma także drugą potencjalną przyczynę. Jest nią spadek stóp procentowych w Czechach, który nastąpił w 1. i 2. kwartale 2020 roku. Był on odpowiedzią na silne spowolnienie gospodarcze. Wyższa dostępność mieszkań sprawiła, że więcej osób zdecydowało się na dziecko.
Znacznie ciekawszym zjawiskiem jest za to spadkiem dzietności. Pierwszy silny spadek nastąpił w 1. kwartale 2022 roku. Był więc reakcją na coś, co musiało mieć miejsce w 2. kwartale 2022 roku. Ponownie, zbiegałoby się to z pierwszymi podwyżkami stóp procentowych, które miały miejsce właśnie wtedy. Czeski bank centralny rozpoczął w 2. kwartale 2021 roku swój cykl podwyżek, które zakończone zostały dopiero rok później. Inna potencjalną przyczyną może być spadek siły nabywczej płacy minimalnej w Czechach. W 2. kwartale zaczęła być one realnie niższa niż rok wcześniej.
Wojna na Ukrainie uderzyła w demografię Czech?
Ostatni spadek wydaje się z kolei nadprostszy do wytłumaczenia, ponieważ rezonuje tutaj prawdopodobnie wybuch wojny na Ukrainie. Ma on wpływ bezpośredni oraz pośredni na plany proreakcyjne Czechów. Bezpośredni, ponieważ wpływa na poczucie bezpieczeństwa. Pośredni, ponieważ wywołał znaczny wzrost cen, wpłynął negatywnie na sytuację finansową rodzin.
Widać to zresztą w danych, które sugerują, że liczba drugich i kolejnych urodzeń spadła w 1. kwartale tego roku dwukrotnie mocniej niż liczba pierwszych urodzeń. Pokazuje to, że zmieniła się wtedy kalkulacja finansowa rodzin, które dzieci już posiadają. Duży wpływ mogą mieć tutaj m.in. ceny żywności, które ostatnio poszybowały. Stało się tak m.in. dlatego, że Ukraina należą do największych eksporterów żywności na świecie.
Kiepska kondycja czeskiej gospodarki
Kolejnym problemem może być ogólna sytuacja gospodarcza Czech. Czeska gospodarka jest nadal mniejsza niż przed pandemią. Pod tym względem Czechy radzą sobie tragicznie na tle innych państw UE. Dla porównania, PKB Polski urosło w omawianym okresie o 11%. Pokazuje to, jak duże są problemy gospodarcze tego państwa.
Sytuacja odbija się na czeskim rynku pracy. Realne wynagrodzenia Czechów spadły niemal najmocniej w całym OECD. Większy spadek odnotowała jedynie Kostaryka oraz Estonia. Również Estonia należy do liderów w spadku dzietności. W 2021 roku wynosiła ona 1,61. W tym roku prognozy wskazują na spadek do 1,29. Tak duży spadek siły nabywczej przekłada się na decyzje prokreacyjne mieszkańców Czech.
Wszystkie wyżej wymienione powody, mogły mieć wpływ na spadek dzietności w Czechach. Jest to paradoksalnie nie najgorsza wiadomość. Oznacza bowiem, że potencjalne obniżki stóp procentowych oraz poprawa uzależnionej od motoryzacji kondycji gospodarczej kraju, wraz ze spadającą inflacją (która wynosi już mniej niż 10%), mogą z powrotem zwiększyć poziom dzietności Czeszek. Pytanie brzmi tylko, czy znów uda się osiągnąć poziomy, które notowano przed kilkoma laty.
